Ζοζέ Σαραμάγκου: Περί Φωτίσεως, Εκδόσεις Καστανιώτη

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Σε καιρούς δύσκολους πάντα μου αρέσει να τρέχει ο λογισμός μου σε κλασικά αριστουργήματα που με οξυδέρκεια και σαρκασμό στοχοποιούν τη σκοτεινή φύση της πολιτικής και την πεπερασμένη ανθρώπινη φύση.

Ο Σαραμάγκου δε χρειάζεται συστάσεις. Είναι ο πρωτοπόρος σχολιαστής, χρονικογράφος των κοινωνικών και πολιτικών ηθών του τόπου του αλλά και του κόσμου της εποχής του γενικά. Το θλιβερό είναι πόσο επίκαιρος παραμένει. Ο Κρασναχορκάι πολύ θα ήθελε να έχει φτάσει σε νόημα τα έργα του (τον αναφέρω γιατί εμφανώς έχει επηρεαστεί από το Σαραμάγκου τόσο στους διαλόγους και τις προτάσεις που ακολουθούν μία συνεχή ροή χωρίς παύσεις και παραγράφους, όσο και στη χιουμοριστική διάθεση). Ωστόσο ο Σαραμάγκου παραμένει ανυπέρβλητος, με ένα χιούμορ τόσο καυστικό που σχεδόν καίει τη σάρκα.

Στο 'Περί Φωτίσεως', ένα παράδοξο λαμβάνει χώρα τη στιγμή που οι πολίτες καλούνται να αναδείξουν τους πολιτικούς τους αντιπροσώπους. Το λευκό υπερισχύει στις εκλογές. Τί κι αν καταστρώνουν σχέδια οι πολιτικοί εκπρόσωποι για να δημιουργήσουν ενοχές, και να αφυπνίσουν τους ψηφοφόρους, να τους θυμίσουν ότι ανώτατη αξία δεν υπάρχει από την εκλογή αιρετών εκπροσώπων. Εκείνοι τίποτα. Ώσπου η πολιτική ηγεσία εγκαταλείπει την πρωτεύουσα αφήνοντάς την στο έλεός της και φροντίζοντας κατά την υποχώρησή της να φοβίσει τα πλήθη για το χάος και την αναρχία που θα επικρατήσει. ¨Όμως περιέργως, η αλληλεγγύη αρχίζει να λειτουργεί σα δικλείδα ασφαλείας για τους κατοίκους της πρωτεύουσας που ερημώθηκε από θεσμούς. Η πόλη συνεχίζει να λειτουργεί με έναν τρόπο που θυμώνει την πολιτική εξουσία πολύ περισσότερο, τώρα που πια συνειδητοποιεί ότι παραγκωνίστηκε...Και τότε μια βομβιστική επίθεση λαμβάνει χώρα...

Ο γιατρός και η γυναίκα του γιατρού, έχουν και εδώ κομβικό ρόλο στην πλοκή

...''Το πλέον σύνηθες σε τούτον τον κόσμο, σε αυτούς τους καιρούς που περπατάμε στα τυφλά σκουντουφλώντας, είναι στη γωνιά του δρόμου να πέσουμε πάνω σε άντρες και γυναίκες ώριμους σε ηλικία και ευημερείς, που ενώ στα δεκαοχτώ τους υπήρξαν η χαμογελαστή άνοιξη προσωποποιημένη, αλλά επίσης κι ίσως κυρίως υπήρξαν μπριόζοι επαναστάτες αποφασισμένοι να γκρεμίσουν το σύστημα των πατεράδων τους και να βάλουν στη θέση του τον παράδεισο επιτέλους της αδελφοσύνης, βρίσκονται τώρα με παρόμοια σταθερότητα θρονιασμένοι σε πεποιθήσεις και πρακτικές που αφού τις προσάρμοσαν για μυϊκή προθέρμανση και γυμναστική σε κάποια από τις πολλές εκδοχές του μετριοπαθούς συντηρητισμού, κατέληξαν τελικά στον πλέον ασύστολο και αντιδραστικό εγωισμό. Για να το πούμε με λιγότερες τσιριμόνιες, οι άντρες και οι γυναίκες αυτοί, μπροστά στον καθρέφτη της ζωής τους φτύνουν καθημερινά στη μούρη αυτού που υπήρξαν, τη ροχάλα αυτού που είναι. Το γεγονός ότι σ'έναν πολιτικό του κόμματος της δεξιάς, έναν άνθρωπο ανάμεσα στα σαράντα και τα πενήντα, που πέρασε όλη του τη ζωή κάτω από την ομπρέλα μιας παράδοσης αναζωογονημένης από τον κλιματοζόμενο αέρα του χρηματιστηρίου και νανουρισμένη από τον αχνιστό ζέφυρο της αγοράς, αποκαλύφθηκε ή απλώς αποδείχθηκε η βαθύτερη σημασία της πράας εξέγερσης της πόλης με τη διοίκηση της οποίας έχει επιφορτιστεί, είναι κάτι το αξιοσημείωτο και δικαιούται μνεία, τόσο ασυνήθιστοι είμαστε σε τέτοια μοναδικά φαινόμενα...΄΄