Ζοζέ Σαραμάγκου: Κάιν, εκδόσεις Καστανιώτη
από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου
Ο Κάιν, είναι ίσως το ανώτερο μυθιστόρημα του Σαραμάγκου, κατά τη γνώμη μου, και αυτό για πάρα πολλούς λόγους. Πρόκειται για το τελευταίο του πόνημα, δεδομένου ότι μετά από αυτό έφυγε από τη ζωή. Ουσιαστικά, εκφράζει μέσα από κυριολεκτικά σπαρταριστούς, προκλητικούς και κωμικούς διαλόγους του ανθρώπου (Κάιν) και του θεού, ερωτήματα που οποιοδήποτε ανθρώπινο ον έχει σκεφτεί, αλλά ο εθιμικός κώδικας της παράδοσης, θα χαρακτήριζε ως βλάσφημα αν διατυπώνονταν ρητά. Άλλωστε όλη η ιστορία της θρησκευτικής παράδοσης, αποδεικνύει την αιώνια ασυνεννοησία μεταξύ θεού και ανθρώπου.
Ο Σαραμάγκου μέσα από γνωστές παραβολές της παλαιάς διαθήκης, του πλέον ακατάλληλου βιβλίου να πέσει σε χέρια παιδιών κατά την άποψή του (γνώμη που με βρίσκει παραπάνω και απο σύμφωνη), ξαναγράφει τη βίβλο, με απρόβλεπτο τέλος. Ένα τέλος που επισφραγίζεται από την ανάγκη του Κάιν, να αντεκδικηθεί τον εκδικητικό και νάρκισσο θεό που ποτέ του δε μπόρεσε να καταλάβει, με ποιό τρόπο στο όνομα της βασιλείας του, αφανίζει ολόκληρους πληθυσμούς επειδή υπήρξαν βλάσφημοι, είναι απών όταν οι φτωχοί τον επικαλούνται, "δοκιμάζει" μέσα από άθλιες συνθήκες τα "δημιουργήματά" του, όντας ο ίδιος δύσπιστος απέναντί τους. Με τον Κάιν ο Σαραμάγκου, υπέγραψε ένα αριστούργημα ανεπανάληπτης αξίας με φιλοσοφικές προεκτάσεις, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν εφαλτήριο για οποιαδήποτε θρησκευτική επιχειρηματολογία.