Ζοζέ Σαραμάγκου: H Σπηλιά, Εκδόσεις Καστανιώτη
από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου
Στη Σπηλιά, ο Σαραμάγκου χρησιμοποιεί την αλληγορία του σπηλαίου του Πλάτωνα. Όλο το έργο του Ζοζέ Σαραμάγκου, είναι άλλωστε ένα βαθιά αλληγορικό αφήγημα. Στο εσώφυλλο, περιλαμβάνεται η εξής πρόταση απο το βιβλίο Ζ' της Πολιτείας του Πλάτωνα, ''Πόσο περίεργη η σκηνή που περιγράφεις, και τί περίεργοι φυλακισμένοι, είναι όμοιοι μ'εμάς΄΄.
Ο Σιπριάνο Αλγκόρ, είναι ένας εξηντατετράχρονος κεραμοποιός, του οποίου τα κεραμικά δεν αγοράζονται πια από το Κέντρο (που λειτουργεί αρχικά σαν τόπος κατανάλωσης και εμπορίου). Ο γαμπρός του Σιπριάνο εργάζεται σα φύλακας στο Κέντρο, ενώ η κόρη του Σιπριάνο η Μάρτα, σε μια προσπάθεια να εξασφαλιστεί το μέλλον της οικογένειας, προτείνει στον πατέρα της να ξεκινήσουν να κατασκευάζουν κούκλες, μία πρόταση που αρχικά δείχνει να έχει καλές προοπτικές, καθώς το Κέντρο ανταποκρίνεται σε αυτό το προϊόν αγοράζοντάς το, τουλάχιστο στην αρχή. Κάποια στιγμή, η οικογένεια μετακομίζει και εγκαθίσταται στον πυρήνα της πόλης, που δείχνει να καταπίνει και να αφομοιώνει οτιδήποτε και οποιονδήποτε βρίσκεται τριγύρω και απ'έξω.
Ο Σιπριάνο περίεργος από τη φύση του, θα έρθει σε επαφή με μια μυστική σπηλιά που βρίσκεται μέσα στη γη εντός της επικράτειας του Κέντρου και θα θελήσει να ανακαλύψει τί κρύβεται εκεί. Και εδώ ακριβώς υπάρχει η αναφορικότητα του έργου του Σαραμάγκου με την αλληγορία του σπηλαίου του Πλάτωνα. Οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να αντιλαμβάνονται μόνο κακέκτυπα των πραγματικών μορφών, ακριβώς όπως συμβαίνει με τους τρεις κρατούμενους που παρατηρούν μέσα στο σκοτεινό σπήλαιο σκιές μορφών να παρελαύνουν ακριβώς πίσω από την πλάτη τους. Η μυωπική, θολή, σχεδόν παραπλανητική όραση των τριών προσώπων, τους καθιστά βέβαιους για τη γνώση τους και ανίκανους να αντιληφθούν οποιαδήποτε άλλη πραγματικότητα, πέρα από την ''κακοφωτισμένη'' που μπόρεσαν να δουν και να αναγνωρίσουν.
Το έργο 'Η Σπηλιά', αποτελεί ευθεία κριτική στον τρόπο ανάπτυξης της τεχνολογίας που σταδιακά επιτίθεται και ακυρώνει παραδοσιακά επαγγέλματα, ωστόσο αναπτύσσεται μέσα από μία φόρμα λόγου κεντημένου πάνω σε σκούρο σκοτεινό καμβά. Το βιβλίο αυτό του συγγραφέα, είναι σίγουρα σκοτεινό και δυστοπικό, ενώ φέρνει στο νου έργα του Κάφκα, αλλά και του Χέρμπερτ Τζώρτζ Γουέλς όπως για παράδειγμα το ''Η Χώρα των Τυφλών''. Ειδικά με αυτό το τελευταίο οι ομοιότητες είναι συναρπαστικές, γιατί ακριβώς όπως και ο Γουέλς, ο Ζοζέ Σαραμάγκου, χρησιμοποιεί στοιχεία επιστημονικής φαντασίας για να περιγράψει μια δυστοπική πραγματικότητα. Στη Χώρα των Τυφλών, ο μοναδικός άνθρωπος που έχει όραση και τυχαίνει από ατύχημα να ξεμείνει στο νησί τους, αντιμετωπίζεται με καχυποψία και χλεύη στην προσπάθειά του να δείξει στους τυφλούς μια άλλη πραγματικότητα πέρα από τη γνώριμη σε αυτούς. Στη Σπηλιά του Σαραμάγκου, ο Σιπριάνο Αλγκόρ έχει την περιέργεια να εισέλθει στη Σπηλιά, αλλά η αντίληψη της πραγματικότητας θα είναι πάντοτε σχετική και πεπερασμένη.
Δε γνωρίζω αν η πολύ νεότερη Γιαπωνέζα συγγραφέας Γιόκο Ογκάουα, είχε διαβάσει τη Σπηλιά του Σαραμάγκου ή τη Χώρα των Τυφλών του Γουέλς πριν γράψει την 'Αστυνομία της Μνήμης'. ¨Όμως σίγουρα υπάρχουν αναφορές στο έργο της, ενώ οι άνθρωποι καλούνται πάντοτε να λογοδοτούν σε κάποιου είδους αόριστη αρχή, που κατά τη βούλησή της ορίζει τί είναι σωστό και τί λάθος για τις ανθρώπινες ζωές. Οι άνθρωποι της Ογκάουα, οφείλουν να ξεχάσουν όσα ανήκουν στο παρελθόν, να απωλέσουν την ίδια τους τη μνήμη για να μπορέσουν να διαβούν το κατώφλι του μέλλοντος, ακριβώς όπως ξεχνάει και το Κέντρο τα κεραμικά του Σιπριάνο Αλγκόρ.
...''Η Μάρτα έκλαιγε με στεγνά μάτια, η Ιζάουρα την αγκάλιαζε, ενώ ο Ασάδο είχε κουλουριαστεί σε μια γωνιά γιατί δεν ήξερε ποιον να συντρέξει. Μερικά χιλιόμετρα πιο κάτω ο Μαρσάλ είπε, Θα γράψω στους γονείς μου όταν σταματήσουμε για φαγητό. Και μετά, απευθυνόμενος στην Ιζάουρα και τον πεθερό του, Έβαλαν μια αφίσα, από εκείνες τις μεγάλες στην πρόσοψη του Κέντρου, μπορείτε να φανταστείτε τί έλεγε, ρώτησε, Δεν έχουμε ιδέα, απάντησαν μαζί και τότε ο Μαρσάλ τους είπε, σαν να απήγγελλε, ΠΡΟΣΕΧΩΣ, ΑΝΟΙΧΤΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΟ Η ΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ, ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΑΤΡΑΞΙΟΝ, ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ, ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΩΡΑ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ''.