Θανάσης Διαμαντόπουλος: H Δίκη των "Έξι", Ο Εθνικός διχασμός και η κορύφωσή του, Εξιλασμός ή δικαστικός φόνος;, Εκδόσεις Πατάκη

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Θανάσης Διαμαντόπουλος, μέσα από την έρευνά του για την περίοδο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, ως το εφαλτήριο του εθνικού διχασμού στην Ελλάδα, καταγράφει γεγονότα της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας, παραθέτοντάς τα συγκριτικά και άκρως επιστημονικά, χωρίς ίχνος εμπάθειας. Η απουσία μάλιστα του τελευταίου αυτού στοιχείου, καθιστά το εν λόγω βιβλίο, ιδανικό και ως εκπαιδευτικό υλικό.

Η δίκη των έξι, που αρχικά ήταν οκτώ (οι δύο καταδικάστηκαν σε ισόβια), συνιστά ένα από τα πιο μελανά κεφάλαια της ελληνικής πολιτικής ιστορίας. Κάποτε ο Ουίνστον Τσώρτσιλ είχε γράψει στα απομνημονεύματά του: ''Με τόσα που τους έκαναν...Και τόσα που (οι ίδιοι) έκαναν στον εαυτό τους...Πώς επιβίωσαν οι Έλληνες;''

Ο διχασμός ανάμεσα σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς, υπήρξε τόσο βαθύς και ριζικός, ώστε ουσιαστικά γυρνώντας το βλέμμα πίσω σε εκείνη τη χρονική περίοδο, παρατηρούμε μία τομή στην κοινωνική γεωγραφία της εποχής. Ο Βενιζέλος θέλησε να συσπειρώσει γύρω του, την αστική, την εμπορική και βιομηχανική τάξη, ενώ η αντιβενιζελική πλευρά, όπως αποκρυσταλλώθηκε μέσα από την εκπροσώπησή της κατά κύριο λόγο από το κόμμα Εθνικοφρόνων (κατόπιν Λαικό Κόμμα), στόχευε πάντοτε στην παράδοση των κατόχων γαιοκτησιών. Πέραν αυτής της διχοτόμησης, το Λαικό Κόμμα είχε έντονη εκπροσώπηση και στήριξη στο λεγόμενο παλαιοελλαδικό χώρο, ενώ οι προς προσάρτηση στην Ελλάδα γεωγραφικες περιοχές καθώς και τα νησιά, είχαν εναποθέσει τις ελπίδες τους στο Βενιζέλο. 

Ο Βενιζέλος υπήρξε εγωπαθής και φιλόδοξος, χαρισματικός προφανώς όσον αφορά την ικανότητα να ασκεί γοητεία στον κόσμο, ενώ μισήθηκε εξίσου έντονα. Υπήρξε υπέρμαχος μιας πιο ενεργητικής εμπλοκής της Ελλάδας, όπως στους Βαλκανικούς πολέμους αλλά και στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο με το πλευρό της Αντάντ. Κατακρίθηκε συχνά από την αντιβενιζελική παράταξη για τη 'ριψοκίνδυνη' στάση του, δεδομένου ότι απέφυγε να προχωρήσει σε σύναψη προσυμφωνητικού με τη Βουλγαρία για τα βαλκανικά εδάφη που θα αποσπώντο από την Οθωμανική αυτοκρατορία. 

Η βενιζελική παράταξη, είχε στιγματίσει την φιλομοναρχική αντιβενιζελική αντιπολίτευση, ως γερμανόφιλη, δεδομένης της συγγένειας του βασιλιά Κωνσταντίνου με τον Κάιζερ. Σε μια χρονική περίοδο που το πολιτικό βαρόμετρο λειτουργούσε σε διεθνές επίπεδο σα ζυγαριά ανάμεσα στους συμμάχους και τις δυνάμεις του Άξονα, η αντιπαλότητα αυτή, ήταν παραπάνω τοξική από όσο θα μπορούσε να αντέξει η χώρα...

Το 1922, με τα γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής, οδηγήθηκαν σε έκτακτο στρατοδικείο και τελικά σε εκτέλεση οι Γούναρης, Χατζηανέστης, Γούδας, Στρατηγός, Στράτος, Πρωτοπαπαδάκης, Θεοτόκης και Μπαλτατζής. Κρινόμενοι ως υπαίτιοι για την ολέθρια έκβαση της μικρασιατικής εκστρατείας, ο ελληνικός πολιτικός παλμός καταδείκνυε την ανάγκη που υπήρχε για να χυθεί κι άλλο αίμα, αυτή τη φορά στον εγχώριο πολιτικό βίο. Παρά την παρότρυνση των ξένων δυνάμεων να αποφευχθούν οι εκτελέσεις που θα στιγμάτιζαν ανεπιστρεπτί την πολιτική ζωή της Ελλάδας, ο Βενιζέλος, δεν κοπίασε στο ελάχιστο για να αναστείλει την ποινή. Μάλιστα είναι χαρακτηριστικό, ότι η επιθυμία της βενιζελικής παράταξης ήταν να μην εξατομικευθούν ποτέ οι κατηγορίες ενώπιον του στρατοδικείου. Ειδικότερα, το δημοψήφισμα που είχε γίνει το Νοέμβριο του 1920 και αφορούσε την επιστροφή του βασιλιά Κωνσταντίνου, βάραινε το σύνολο των κατηγορουμένων, παρά το γεγονός ότι συμμέτοχος στην προκήρυξή του ήταν μόνο ο Δημήτριος Γούναρης.  

Όμως και το καθεστώς Πλαστήρα-Γονατά, δηλαδή καθεστώς στρατιωτικών και στρατοκρατών, δε διέθετε ούτε την πολιτική ευκαμψία αλλά ούτε και την ευθυκρισία ώστε να μη μολυνθεί η δημόσια ζωή του τόπου με τη θανάτωση δημοκρατικά εκλεγμένων πολιτικών ηγετών. 

Εκείνο που αξίζει να σημειωθεί, είναι ότι μόλις τέσσερα χρόνια μετά από την πλέον κορυφαία πράξη διχασμού της χώρας, που δεν ήταν άλλη από τη δίκη των έξι, το έτος 1926, το έτος δηλαδή κατά το οποίο ο βενιζελικός της αριστερής πτέρυγας Αλέξανδρος Παπαναστασίου, εισήγαγε ουσιαστικά την καθιέρωση της απλής αναλογικής και του ενιαύσιου ως πάγιων και ανεπίδεκτων ρύθμισης αλλαγών, υπήρχε η κοινή προσδοκία από τους ηγέτες και των δύο κομματικών παρατάξεων (που μετά τη δίκη των έξι συγκυβέρνησαν), να παρεμποδιστεί η επιστροφή του Βενιζέλου στο δημόσιο βίο. Ο ίδιος ο βενιζελικός Αλέξανδρος Παπαναστασίου, δεν ήθελε να επισκιάζεται από το Βενιζέλο. Άλλωστε δεν είναι άξιο απορίας, ότι τη ρύθμιση για το ενιαύσιο, δηλαδή τη συνταγματική απαγόρευση ένας πολιτικός να παραμένει συνεχώς στην πρωθυπουργία πλέον του ενός έτους, εκείνος την εισηγήθηκε, όπως επίσης και την απλή αναλογική, που είχε ως κύριο χαρακτηριστικό την αδυναμία σχηματισμού αυτοδύναμων κυβερνήσεων...

Ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που τόσο είχε αγαπηθεί, είχε προκαλέσει και βαθύτατα μίση. Άλλωστε η πορεία του δεν έδειξε να ενδιαφέρεται ποτέ για τα αισθήματα που προκαλεί, η πορεία του ήταν στοχευμένη στο να ηγείται. Ωστόσο η δίκη των έξι στοίχειωσε και τον ίδιο. Γιατί ακόμα και όταν μετά τις εκτελέσεις, επανήλθε στην εξουσία, τίποτα δεν ήταν πια το ίδιο...

"Η 'εκδίκηση' των νεκρών του 1922 ήταν τελικώς απόλυτη, ισοβαρής και -θα έλεγε κανείς- διεπόμενη από τον εβραικό νόμο περί ανταπόδοσης του ιδίου κακού. ΄Ισως, τελικά, η όλη περίοδος 1915-1935 να ήταν για τη χώρα μας ό,τι ήταν για τη Γαλλία η περίοδος 1789-1815: Το ποιός ήταν προδότης ήταν καθαρά θέμα ημερομηνίας. Και το 1935 είχαν αντιστραφεί τα πρόσημα της προδοσίας σε σχέση με το 1922...''