Ρόμπερτ Μούζιλ: Περί βλακείας, Εκδόσεις Ηριδανός

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Ο Ρόμπερτ Μούζιλ, ανήκει σε εκείνη τη γενιά των συγγραφέων, που διαμόρφωσαν την περίοδο της μεταρομαντικής λογοτεχνικής γραφής. Το χρονικό διάστημα μεταξύ 1890-1920, η διάχυτη ιδεολογική και κοινωνικο-πολιτική κρίση, καθώς και το Νιτσεϊκό πρόταγμα  του 'θανάτου του θεού', που στην ουσία έφερνε στο προσκήνιο τον άνθρωπο και την ανάγκη να ξεδιπλωθεί προς πάσα κατεύθυνση το δυναμικό του, πέρα και πάνω από οποιοδήποτε ηθικό κώδικα, δημιούργησε το έδαφος για ένα νέο αφηγηματικό ύφος. Ο Μούζιλ, επιχείρησε να εκφράσει την κρίση της νεωτερικότητας που χαρακτήριζε τον κόσμο εκείνη την εποχή, μέσα από ένα ιδιότυπο στυλ γραφής, που τον έκανε να απορρίπτει τους κανόνες, τις φόρμες και τα στεγανά. 

Μέσα στο κορυφαίο του έργο "Ο Άνθρωπος χωρίς ιδιότητες', που προσωπικά το βρήκα εξαιρετικά κουραστικό και περιττά λεπτομερές, επιχείρησε να αναδείξει τα προβλήματα που ανακύπτουν από την κουλτούρα του 'μαζικού ανθρώπου'. Του ανθρώπου δηλαδή της εποχής του, που υπήρξε κοινωνός της έκρηξης της βιομηχανικής επανάστασης, μιας βιομηχανίας που κατέκλυσε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης, με επιτομή αυτής, τη βιομηχανία του θεάματος. Ο Ρόμπερτ Μούζιλ, υποστήριζε ότι η εκβιομηχάνιση είχε ωθήσει τα άτομα σε μια μαζικοποίηση τέτοιου μεγέθους, που έκανε δυνατή την απώλεια των ιδιαίτερων ατομικών τους χαρακτηριστικών. Δημιουργούσε μια σύγχυση ποιοτήτων, και ακριβώς αυτή του την πεποίθηση επιχείρησε να εκφράσει μέσα στο opus magnum του.

Στο 'Περί βλακείας', που είναι ένα ακόμα από τα μικρά διαμαντάκια που απέκτησα από τις πρόσφατες βόλτες μου στην 51η Έκθεση Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως, ο συγγραφέας αναλογίζεται τους κινδύνους που θα διατρέξει, αν αποφασίσει να μιλήσει περί βλακείας. Θα του καταλογιστεί αμετροέπεια ακόμα και υπονόμευση της σύγχρονης εξέλιξης. Ο ίδιος ο Μούζιλ είχε γράψει κάποτε: ''Αν η βλακεία δεν έμοιαζε σε τέτοιο βαθμό ώστε να συγχέεται με την πρόοδο , το ταλέντο, την ελπίδα,  ή τη βελτίωση, δε θα επιθυμούσε κανείς να είναι βλάκας''. Το Περί Βλακείας, είναι καλό να διαβαστεί, λαμβάνοντας υπόψη την κρίση της νεωτερικότητας την οποία προσπάθησε να περιγράψει ο Ρόμπερτ Μούζιλ...

...''Περιστασιακά είμαστε όλοι βλάκες. Επίσης ορισμένες φορές είναι ανάγκη να ενεργούμε ως τυφλοί ή μισότυφλοι, διαφορετικά ο κόσμος θα έπαυε να κινείται. Κι αν από τους κινδύνους της βλακείας κάποιος αποφάσιζε να συνάγει το συμπέρασμα: 'Να απέχεις γενικώς από τις κρίσεις και τις αποφάσεις που δεν μπορείς να κατανοήσεις!', τότε θα μέναμε καθηλωμένοι! Όμως αυτή η κατάσταση που ξεσηκώνει σήμερα τόσο θόρυβο μοιάζει με εκείνη που γνωρίζουμε καλά από το χώρο της νόησης. Γιατί καθώς οι γνώσεις και οι ικανότητές μας είναι πεπερασμένες, είμαστε ουσιαστικά αναγκασμένοι να κρίνουμε βεβιασμένα σε όλους τους τομείς της επιστήμης, προσπαθούμε όμως και έχουμε μάθει να συγκρατούμε αυτό το σφάλμα σε εγνωσμένα όρια και κατά περίπτωση να το βελτιώνουμε ούτως ώστε να επανακάμπτει η ορθότητα στις πράξεις μας. Τίποτα επομένως δε μας εμποδίζει να μεταφέρουμε και σε άλλους τομείς αυτόν τον ακριβή και περήφανα ταπεινό τρόπο του σκέπτεσθαι και του πράττειν. Και πιστεύω μάλιστα ότι ο στόχος 'Να πράττεις όσο πιο καλά μπορείς και όσο πιο άσχημα είσαι αναγκασμένος και να έχεις πάντα επίγνωση των ορίων του λάθους των πράξεών σου!', θα ήταν κιόλας ο μισός δρόμος για μια πολλά υποσχόμενη διαμόρφωση της ζωής μας.''