Ουαζντί Μουαουάντ: Anima, Εκδόσεις του ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Το βιβλίο αυτό είναι από τα πλέον πρωτότυπα που θα μπορούσαν να πέσουν στα χέρια αναγνωστών και σε αυτό κυριολεκτώ. Τέτοια φόρμα γραφής δε συναντά κανείς πουθενά αλλού. Σε αυτό το σημείο όμως θα επανέλθω...

Ας δούμε εντωμεταξύ ποιος είναι ο Ουαζντί Μουαουάντ, αυτός ο αινιγματικός Λιβανοκαναδέζικης καταγωγής, θεατρικός παραγωγός και συγγραφέας. Πρόκειται για μια άκρως καλλιτεχνική φυσιογνωμία, γνωστός στην Ελλάδα από τα θεατρικά του έργα που έχουν ανέβει σε διάφορες θεατρικές σκηνές της Αθήνας. Ωστόσο είναι γνωστός και από ένα γεγονός που δεν μπόρεσα να αποφύγω να σκεφτώ διαβάζοντας ειδικά το  έργο του Anima.

O Ουαζντί Μουαουάντ δεν έκρυψε ποτέ ότι υπήρξε φίλος του τραγουδιστή Μπερτράν Καντά, γνωστός στη γαλλική ροκ σκηνή από το συγκρότημα Noir Desir, το οποίο για πολλά χρόνια παρέμεινε ανενεργό. Ο Μπερτράν Καντά δολοφόνησε τη σύντροφό του, Μαρί Τρεντινιάν, κόρη του ηθοποιού Ζαν-Λουί Τρεντινιάν. Ο Ουαζντί Μουαουάντ, όταν ο Μπερτράν Καντά αποφυλακίστηκε, διατύπωσε την άποψη ότι εφόσον το σύστημα δικαιοσύνης της χώρας δεν αποδέχεται τη θανατική ποινή, τότε θα πρέπει να μην επιτρέπει και κανενός άλλου είδους θανατική ποινή, συμπεριλαμβανομένης της καλλιτεχνικής, της επαγγελματικής και της κοινωνικής. Με άλλα λόγια υπήρξε υποστηρικτής μιας δεύτερης ευκαιρίας στον Μπερτράν Καντά. Ο λόγος για τον οποίο όλο αυτό εμφανίζεται ως μια αμφιλεγόμενη σκέψη στο μυαλό μου, στην οποία αδυνατώ να δώσω μια πιο αντικειμενική υπόσταση, ώστε να την προσεγγίσω στοχαστικά, είναι ότι ο Μουαουάντ εξέφρασε τη γνώμη αυτή με αφορμή το τραγικό περιστατικό στη ζωή του Μπερτράν Καντά, δηλαδή ενός φίλου του. Θα ήμουν πολύ πιο πρόθυμη να διερευνήσω την ουσία της άποψής του, εάν αυτή προερχόταν από ένα αυθόρμητο ενδιαφέρον για τη φύση της δικαιοσύνης, ή σε τελική ανάλυση για τους έχοντες εκτίσει ποινή φυλάκισης για εγκλήματα όπως οι ανθρωποκτονίες.

Το Anima, εάν τυχαίνει κανείς να γνωρίζει το προαναφερθέν συμβάν που συντάραξε τη γαλλική κοινή γνώμη, θα παραπέμψει σε αυτό, εξαιτίας των ζητημάτων που θίγει γύρω από την ανθρώπινη φύση και τη χομπσιανή εγγενή της υπόσταση. 

Αρχικά πρόκειται για μια γλωσσική φόρμα μη κατατάξιμη σε κανένα είδος και αυτό είναι πραγματικά απολαυστικό και απελευθερωτικό, ενώ δημιουργεί ταυτόχρονα έδαφος για νέες θεωρήσεις της λογοτεχνίας. Η εναλλαγή των σκηνών, έχει έντονη θεατρικότητα, φαντάζεται κανείς τους ανθρώπους και τα ζώα που πρωταγωνιστούν, σαν να επιδίδονται σε χορευτικές κινήσεις, σε ένα μπαλέτο όπου η κάθε χορευτική φιγούρα, αναγγέλλει την αλλαγή σκηνής. 

Αφηγητές της πλοκής στο Anima είναι τα ζώα. Το έργο αυτό διασχίζοντας τη Βόρεια Αμερική από το Καναδικό Κεμπέκ μέχρι το Νέο Μεξικό, έχει έντονο ανιμιστικό χαρακτήρα. Σχεδόν καταβάλλει προσπάθεια ο αναγνώστης για να μην αποδώσει ανθρώπινα χαρακτηριστικά στα ζώα και για να αποφύγει την πλήρη ταύτιση των ανθρώπων με αυτά. Κεντρικό σημείο της πλοκής ένας αποτρόπαιος φόνος. Ο Γουάχς Ντέμπς, βάζει σκοπό της ζωής του να συναντήσει για μια φορά από κοντά, το φοβερό δολοφόνο που στέρησε τη ζωή της γυναίκας του με φρικτό τρόπο και ο οποίος έχει διαφύγει. Στην περιπλάνησή του αυτή, θα έρθει σε επαφή με την Αμερινδιάνικη ανιμιστική ιδιοσυγκρασία. Γυρίζοντας τις σελίδες του Anima, δε γίνεται να μη δεις ζωγραφισμένα τα πρόσωπα εκπροσώπων των Ναβάχο και των Μοχόκ, παραδομένων στην ιεροτελεστία μιας φιλοσοφικής ενατένισης, που δείχνει να προυπήρχε στο ζωικό βασίλειο, όμως ξεχάστηκε από τους ανθρώπους...

Τα ζώα στο Anima, συναντούν στο διάβα του το Γουάχς, και αφηγούνται αποσπάσματα της ζωής του, ενόσω εκείνος φιλοδοξεί να συναντήσει το δολοφόνο της γυναίκας του. Τα ζώα, μοιάζουν να επιδιώκουν τη διάδοση της ιστορίας ενός όντος παράξενου, κάνοντάς τη να μείνει ανεξίτηλη μέσα στο μεγαλείο της φύσης, όπου τα πάντα φαντάζουν μικρά. Τελικά, εδώ επιτελείται μια τεράστια ανατροπή. Η ανθρώπινη ύπαρξη, εμφανίζεται διακεκομμένη, ενώ επανοριοθετείται από τη συνεχή παρουσία των ζώων. Σαν να πρόκειται για σκηνοθετική οδηγία, πολλές από τις σκηνές, παραπέμπουν στις πράξεις ενός θεατρικού έργου, ή ακόμα και μιας αρχαιοελληνικής τραγωδίας, όπου εναγωνίως αποζητείται κάποιο είδος κάθαρσης. Αν θεωρήσουμε ότι υπάρχουν αναφορές σε αρχαιοελληνική τραγωδία, ένα είδος που ενδιαφέρει ιδιαίτερα τον Ουαζντί Μουαουάντ, τότε ο χορός στο έργο αυτό είναι τα ζώα. Βουβοί παρατηρητές μιας αέναης συμπαντικής  κίνησης, στην οποία μάλλον παρατηρούν με μεγαλύτερη νηφαλιότητα τις εξελίξεις...

Στο Anima, ο ανθρώπινος ναρκισσισμός υποτάσσεται σε μια πιο ουσιοκρατική αντίληψη της ζωής. Τα ζώα εδώ, αποτελούν το τοτέμ των ανθρώπων, το σύμβολο της αθέατης μαγικής τους ύπαρξης, όπως υποστηρίζει μια ινδιάνικη ρήση. Διαβάζοντας το Anima, δεν απέφυγα να ερευνήσω και την πιο μικρή ύπαρξη ζωής τριγύρω μου. Κουνούπια, μύγες, γάτες, περιστέρια που στέκονταν πάνω στα καλώδια τα ηλεκτρικά, ανάλογα με το μέρος όπου βρισκόμουν κάθε φορά. Δε μπόρεσα να αποφύγω αυτή τη σκέψη που κυριαρχεί στο έργο του συγγραφέα. Δηλαδή η ζωή μας ιδωμένη μέσα από το πρίσμα των ζώων. Τα παράξενα αυτά ανθρώπινα όντα που είμαστε, που ακόμα και τα ζώα αδυνατούν να τα κατατάξουν σε κάποια κατηγορία, ωστόσο γνωρίζουν ότι πρόκειται για το ίδιο είδος, κάπου στο βάθος του διαδρόμου...

Θεώρησα συγκλονιστική την περιγραφή, όπου ανάμεσα σε όλα τα ζώα που υφαίνουν αργά αργά την ιστορία του road trip του Γουαχς, από στόμα σε στόμα, ότι ένα μόνο από τα ζωικά είδη που εμφανίζονται όλα με τις επιστημονικές τους ονομασίες, μέσα από τα κεφάλαια του βιβλίου, αναγνώρισε απίστευτες ομοιότητες με τον άνθρωπο, τόσο ώστε να νιώσει ότι πρόκειται για την ίδια 'ράτσα', όταν κοιτάχτηκαν στα μάτια. Ο ποντικός. 

'Αυτός έμεινε πάλι μόνος. Τον άκουσα να σηκώνεται. Πήρε το παλτό του και το φόρεσε. Τον άκουσα να βάζει στη θέση της την καρέκλα. Τότε έχασα τα μυαλά μου. Προχώρησα και βγήκα απ΄'την κρυψώνα μου. Έμεινα στη σκιά, ανάμεσα στο πόδι του τραπεζιού και το σοβατεπί. Άφησα ένα σιγανό τσίριγμα που μόλις ακουγόταν. Με άκουσε. Στράφηκε. Πρώτα έψαξε, μετά, σκύβοντας, με είδε. Γονάτισε, με κοίταξε, τον κοίταξα, τσίριξα, άπλωσε το χέρι προς το μέρος μου και είπε Κι εγώ! Κι εγώ! κάτω από τη γη, κάτω από τη γη, και μοναχός! και ξέσπασε σε λυγμούς. Συγκλονισμένος από τη φιλία του, από τη βαθιά του στοργή, ανιδιοτελή και γενναιόδωρη, δεν μπόρεσα να του προσφέρω τίποτα σε ανταπόδοση. Πώς να σταθώ στο ύψος τέτοιου δώρου που με έκανε να διακρίνω ό,τι το έξοχο έχει αυτή η χειρονομία, να τείνεις το χέρι προς το χέρι κάποιου ομοίου σου; Ξανασηκώθηκε και τον είδα να απομακρύνεται. Δε χασομέρησα. Τρύπωσα αμέσως ανάμεσα στον τοίχο και το καλοριφέρ. Έμεινα ασάλευτος. Ξαναβρήκα την ανάσα μου και την προσήλωσή μου. Οι άνθρωποι δεν είναι όλοι παγίδες.δεν είναι όλοι δηλητήρια, θέλω να πω μ'αυτό ότι δεν είναι όλοι άνθρωποι, μερικούς δεν τους έχει προσβάλλει η γάγγραινα'.

Canis Lupus Familiaris, Rattus Norvegicus, Papilio Polyxenes Asterius, Canis Latrans, Felis Sylvestris Domesticus, Equus Asinus, Pan Troglodytes, Equus Ferus Caballus...Όσο προχωρά η πλοκή και το road trip του Γουαχς, τα ζώα που συναντάμε προσαρμόζονται στο φυσικό περιβάλλον, ακολουθώντας την εναλλαγή της ζωής όπως παρουσιάζεται μέσα από την ποικιλία της πανίδας και της χλωρίδας. Στην εξέλιξη της αφήγησης και της ποιητικής συχνά πρόζας του Ουαζντί Μουαουάντ, τα ζώα επιδίδονται σε ένα ανελέητο κυνήγι εξόντωσης που λειτουργεί παράλληλα με την παρακολούθηση από μέρους τους, του Γουάχς και της ιστορίας του. Το κυνήγι αυτό εξόντωσης και η προσπάθεια επιβίωσης, ηχεί εκκωφαντικά, σαν μια παράλληλη ταινία που παραμένει αφανής, ενώ μοιάζει ασύλληπτα με το κυνήγι αλληλοεξόντωσης των ανθρώπων...Η ανθρώπινη φύση παρουσιάζεται μέσα από την οπτική θεώρηση του Χομπς ξεκάθαρα, φέρνοντας στο νου την περίφημη ρήση του ¨'Ολοι εναντίον όλων'. Οι κανόνες και το σύστημα δικαιοσύνης λειτουργούν απλώς ως το θεσμικό πλαίσιο δημιουργίας ενός κανονιστικού και ηθικού πλαισίου, ξένου προς την ανθρώπινη φύση...Σε μια εποχή που γινόμαστε ακροατές ολοένα και περισσότερων φρικτών ειδήσεων, γυναικοκτονιών και δολοφονιών, άνευ προηγουμένου, γίνεται προφανές γιατί το Anima του Ουαζντί Μουαουάντ ανοίγει παράθυρο συζήτησης γύρω από ζητήματα δικαίου, ανθρώπινης ψυχολογίας, νοσηρής φύσης, μεταμέλειας και δυνατότητας επανένταξης στο κοινωνικό σύνολο και κατά πόσο αυτό γίνεται εφικτό, μετά από τέτοια εγκλήματα. Ιδωμένο το έγκλημα μέσα από την ούτως ή άλλως 'εγκληματική' συνθήκη επιβίωσης των ζώων, αποκτά μια άλλη διάσταση, μια μεγαλύτερη 'νομιμοποίηση', αν θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω έναν τέτοιο παρακινδυνευμένο χαρακτηρισμό. Γίνεται επίσης πρόδηλο, γιατί το περιστατικό της φρικτής δολοφονίας του Μπερτράν Καντά και της επακόλουθης υποστήριξής του, μετά την αποφυλάκισή του, από τον Ουαζντί Μουαουάντ, είναι αδύνατο να μη συσχετιστεί με το περιεχόμενο του συγκεκριμένου έργου. 

To Anima, ανοίγει ένα διάλογο γύρω από ζητήματα δικαιοσύνης και ανθρώπινων ορίων, ζητήματα στα οποία οποιαδήποτε ουσιαστική συζήτηση, θα ήταν επισφαλές να βγάζει οριστικά συμπεράσματα, με εξαίρεση ένα. Εωσότου να ανιχνευθούν η φύση και τα όρια του ανθρώπινου ψυχισμού και μέχρι να βρεθεί το ιδανικότερο σύστημα δικαιοσύνης, η παιδεία, θα παραμένει πάντα το αντίδοτο ενάντια σε οποιαδήποτε δυνητική φρικτή ανθρώπινη πράξη...