Ομάρ Χαγιάμ: Ρουμπαγιάτ, Εκδόσεις Μπουκουμάνης

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Μερικές φορές η βόλτα σε καφέ της γειτονιάς σου, μπορεί να σε αιφνιδιάσει ευχάριστα, καθώς εκεί που κάθεσαι ανακαλύπτεις στην παρακείμενη της θέσης σου βιβλιοθήκη, διαμάντια όπως αυτό, που διαβάζονται μέσα σε μία ώρα...

Πρόκειται για θρύλο της Περσίας, την περίοδο κοντά στα τέλη του 11ου αιώνα μ.Χ. Ο Ομάρ Χαγιάμ, υπήρξε ποιητής της Περσίας, μαθηματικός, αστρονόμος και φιλόσοφος. Η συνεισφορά του στα μαθηματικά δεν είναι τυχαία, καθώς ο συγγραφέας των Ρουμπαγιάτ, είναι αυτός που βρήκε τις λύσεις των αλγεβρικών εξισώσεων δευτέρου βαθμού και έδωσε αναλυτική περιγραφή στη γεωμετρική τους ερμηνεία. 

Τα ρουμπαγιάτ είναι τετράστιχα ποιήματα, όπου αποτυπώνονται η φιλοσοφία και τα αποφθέγματα ζωής του συγγραφέα. Τα ρουμπαγιάτ έχουν την ιδιαιτερότητα ότι δε γράφτηκαν για να δημοσιευτούν και για αυτό το λόγο συγκλονίζουν με το απείθαρχο πνεύμα τους. Οι ταραχώδεις αιώνες που ακολούθησαν, είχαν σαν αποτέλεσμα να χαθούν πολλά από αυτά. Όμως το 18ο αιώνα ανακαλύφθηκαν δύο αραβικά χειρόγραφα των ρουμπαγιάτ. Το ένα βρέθηκε εντός ενός σωρού από αταξινόμητο υλικό στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης περιέχοντας 158 ρουμπαγιάτ και το άλλο που έμεινε γνωστό σαν χειρόγραφο Τεχράν, περιήλθε το 1950 στην κατοχή του Πανεπιστημίου του Cambridge.

Κάθε ρουμπαγιάτ είναι και ένα αυτοτελές έργο. Η επιγραμματική έκφραση μιας σκέψης του Ομάρ Χαγιάμ. Αν και μου ήρθε στο μυαλό διαβάζοντας τα τετράστιχα, να κάνω συγκρίσεις με τον 'Κήπο του Προφήτη' του Χαλίλ Γκιμπράν, του 'ανθρώπου από το Λίβανο', όπως έμεινε γνωστός στο ευρύ κοινό, οι ομοιότητες εξαντλούνται μόνο ως προς το ότι οι αναγνώστες διαβάζουμε τις σκέψεις των δύο συγγραφέων επί διαφόρων φιλοσοφικών ζητημάτων που έχουν απασχολήσει κατά καιρούς φιλοσόφους. Κατά τα λοιπά, ο Κήπος του Προφήτη χαρακτηρίζεται για τα δικά μου γούστα από έντονα ηθικοπλαστική διάθεση, κάτι που απουσιάζει τελείως από τα ρουμπαγιάτ...

Αν και χαρακτηρίστηκε από πολλούς ως υλιστής, ο Ομάρ Χαγιάμ είναι αρκετά πνευματικός. Μπορεί να αναφέρεται συχνά στο κρασί, τη μέθη και τις επίγειες απολαύσεις, όμως δεν είναι εκεί που βρίσκεται η ουσία της σκέψης του. Ο Ομάρ Χαγιάμ είναι ένας άνθρωπος παραδομένος στη μοναξιά του, παθιασμένα εναντιωμένος σε κάθε σύστημα ιδεών της εποχής του. Η συχνή αναφορά στο κρασί δείχνει την εναντίωσή του ακόμα και με τη μωαμεθανική θρησκεία, στην οποία εναντιωνόταν με σθένος ακριβώς γιατί αποτελούσε καθιερωμένη αξία. Συνεπώς η αναφορά στα επίγεια και υλικά, είναι ένα είδος παιχνιδιού με την πεπερασμένη φύση των ανθρώπων, μια διασκέδαση αλυσιτελής, παγιδευμένη στην αναπόδραστη πανανθρώπινη μοίρα...

Η πρώτη μετάφραση των ρουμπαγιάτ, έγινε από τον Έντουαρντ Φιτζέραλντ, ο οποίος βασίστηκε στο χειρόγραφο της Οξφόρδης. Το ένα από τα δύο αραβικά χειρόγραφα που προανέφερα. Ακολούθησαν κι άλλες μεταφράσεις, ωστόσο εκείνη που έγινε απο το Φιτζέραλντ στην αγγλική γλώσσα θεωρείται έως σήμερα η πιο πιστή απόδοση των ρουμπαγιάτ στην αγγλική γλώσσα. Ο Φιτζέραλντ επέφερε και μια δυτικοποίηση των φιλοσοφικών εννοιών του Ομάρ Χαγιάμ, πιθανόν για να τις καταστήσεις πιο ευκολονόητες για τους αναγνώστες της δύσης.

''Κι άσε γιατρούς, φιλόσοφους να χτίζουν την κρηπίδα,

της Γνώσης μ'ο,τι η γνώμη τους κάθε στιγμή φορεί

κρίκος ειν' ο καθένας τους σ'αιώνια αλυσίδα,

που τίποτα στον κόσμο αυτή να σπάσει δεν μπορεί''