Ναγκίμπ Μαχφούζ: Τα Παιδιά του Γκεμπελάουι, Εκδόσεις Ψυχογιός
από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου
Εξαντλημένο στον εκδότη, το βιβλίο αυτό το αγόρασα στο metabook και είναι μακράν το καλύτερο έργο του νομπελίστα Ναγκίμπ Μαχφούζ που επισκιάζει όλα τα άλλα έτσι κι αλλιώς σπουδαία κείμενά του. Είναι τόσο επιδραστικό όσο τα ''100 Χρόνια Μοναξιάς'' του Μάρκες, τόσο πρωτοποριακό και 'υβριστικό' για την εποχή που γράφτηκε όσο ο Κάιν του Σαραμάγκου (παρόλο που γράφτηκε πολύ μεταγενέστερα), ενώ διατηρεί το στοιχείο του μύθου και της παραβολής ως αναπόσπαστο χαρακτηριστικό του τρόπου με τον οποίο σχολιάζει ο συγγραφέας την κοινωνική δομή της Αιγύπτου.
Δημοσιεύτηκε το 1959 σε συνέχειες στην αιγυπτιακή εφημερίδα Al-Ahram. Θεωρήθηκε τόσο καταγγελτικό, ώστε συστήθηκε από το καθεστώς στον Μαχφούζ να μην το εκδώσει σε βιβλίο. Όταν απονεμήθηκε το νόμπελ λογοτεχνίας στον συγγραφέα η εφημερίδα Al-Messa το δημοσίευσε ξανά σε συνέχειες το 1988. Τότε ο Μαχφούζ καταδικάστηκε από τον υπερσυντηρητικό ηγέτη Ομάρ Αμπντέλ Ραχμάν. Το 1994 ο Μαχφούζ μαχαιρώθηκε από φανατικούς ισλαμιστές και με αφορμή το αποτρόπαιο αυτό περιστατικό η εφημερίδα Al-Ahali κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το βιβλίο σε φτηνή έκδοση τσέπης.
Ο Γκεμπελάουι, θα μπορούσε να είναι ο ίδιος ο προφήτης Μωάμεθ, ή οποιαδήποτε άλλη επιδραστική προσωπικότητα της θρησκείας. Το οίκημα στο οποίο κατοικεί απομονωμένος, έρχεται σε αντίστιξη με τις γειτονιές που απλώνονται κατά μήκος και πέρα από την οικία του φοβερού αυτού δυνάστη. Τις γειτονιές αυτές τις κατοικούν τα παιδιά του Γκεμπελάουι, οι γενιές που προέκυψαν από αυτόν και που καταδικάστηκαν να ζουν εξόριστες από το μεγάλο παλάτι, παραδομένες στη βία και το μίσος. Οι καβγάδες του Άντχαμ που παράκουσε την εντολή του πατέρα του, με τον αδελφό του τον Ιντρίς που ζει μέσα στο τυφλό μίσος δεν είναι παρά τα προεόρτια του μίσους που θα σκεπάσει οριστικά τις γειτονιές εκείνες στις οποίες θα τεθούν επικεφαλής προστάτες που θα αλλάζουν κάθε φορά πρόσωπο. Με μικρές αναλαμπές φωτός και καλοδιοίκησης και τελευταίο διαχειριστή της γειτονιάς τον αλχημιστή Αέρφα, θα απλωθεί στις συνοικίες του Μουκατάμ ο δεσποτισμός και η τρομοκρατία. Τα παιδιά της γειτονιάς όμως θα κρατούν ψηλά το κεφάλι τους παρά τα όσα έχουν περάσει, περιμένοντας και ελπίζοντας ότι μετά τη νύχτα θα έρθει και πάλι η μέρα και πως θα υπάρξει τέλος στο κακό.
Οι πατριαρχικές φιγούρες, συμβολικές της τυφλής εξουσίας στην Αίγυπτο, υπάρχουν συχνά στα έργα του Ναγκίμπ Μαχφούζ. Πέρα από τη βαθιά ανάλυση των χαρακτήρων του που με ακρίβεια χειρουργού διεισδύει στην ψυχολογία τους, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί συχνά σαν μοτίβο έναν πατριάρχη - δυνάστη πατέρα που ρυθμίζει το πεπρωμένο των 'παιδιών' του, που μεταφορικά είναι ο ίδιος ο αιγυπτιακός λαός. Η σκηνή στη Χίμαιρα που ο γιος επισκέπτεται για πρώτη φορά τον αλκοολικό πατέρα του με τον θυρωρό να τον υποδέχεται και να τον οδηγεί στον χώρο υποδοχής, μοιάζει πολύ με τη σκηνή στα παιδιά του Γκεμπελάουι, όπου ο εγγονός Χαμάμ οδηγείται στον παππού του Γκεμπελάουι...
Δε νομίζω να υπάρχει σημαντικότερο βιβλίο από αυτό στην αιγυπτιακή λογοτεχνία μέχρι σήμερα, ακριβώς γιατί χρωματίζει με τον ακριβέστερο τρόπο τη δομική βία, τις κοινωνικές τάξεις, και τη σχέση εξάρτησης με την εξουσία, τη βαθιά αίσθηση κληρονομικής διαδοχής που μαστίζει τον λαό σε βάρος οποιασδήποτε μορφής δικαίου και αξιοκρατίας. Οι γενιές του πατριάρχη Γκεμπελάουι που ζουν εξόριστες από τον μεγάλο πλούσιο οίκο, σφάζονται στο κατώφλι του δυνάστη ηγέτη, όμως εκείνος δε δίνει δεύτερη ευκαιρία σε όποιον παράκουσε τις εντολές του...
...''Ο Γκάμπαλ κατάφερε να καθαρίσει τη γειτονιά από τα φίδια μπροστά στα μάτια των κατοίκων της. Κάθε φορά που ένα φίδι υπέκυπτε στην προσταγή του, απλώνονταν κραυγές και αλαλαγμοί χαράς από το σπίτι του διαχειριστή ως την Γκαμαλίγια. Όταν τελείωσε την επίπονη αυτή εργασία του και αποχώρησε ο Γκάμπαλ για το σπίτι του, τον περικύκλωσαν τα παιδιά και οι νέοι και άρχισαν να τραγουδούν και να τον χειροκροτούν:
Ζήτω ο Γκάμπαλ ο σωτήρας των φτωχών...
Ζήτω ο Γκάμπαλ ο εξολοθρευτής των φιδιών...
Η μετάφραση είναι για ακόμα μια φορά έργο τέχνης της Πέρσας Κουμούτση!