Μίροσλαβ Πένκοφ: Ανατολικά της Δύσης, Εκδόσεις αντίποδες
από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου
Στην Ελλάδα, τα διηγήματα δεν έχουν ιδιαίτερη πέραση. Μια βόλτα να κάνει κάποιος από τους εκδοτικούς οίκους, θα διαπιστώσει ότι προβληματίζονται ακόμα και να εκδώσουν διηγήματα Ελλήνων συγγραφέων (με εξαιρέσεις), ακριβώς γιατί δεν έχουν πέραση στο αγοραστικό κοινό, που είναι συνηθισμένο σε μυθιστορήματα. Ευτυχώς για όλους εμάς τους αναγνώστες όμως, μεταφράζονται από αξιόλογες εκδόσεις όπως οι αντίποδες, αξιοπρόσεκτα έργα ξένων συγγραφέων, σαν αυτή εδώ τη σειρά διηγημάτων του Βούλγαρου Μίροσλαβ Πένκοφ, με τίτλο "Ανατολικά της Δύσης''...
Διαβάζοντάς το, αλλά βλέποντας και την αισθητική του κατακόκκινου εξωφύλλου του, άθελά μου έκανα μια αναγωγή στο αριστουργηματικό κατά τη γνώμη μου 'Γκιακ' του Δημοσθένη Παπαμάρκου, που όχι τυχαία, κέρδισε το Κρατικό Λογοτεχνικό Βραβείο Διηγήματος-Νουβέλας. Το dark στοιχείο, το χιούμορ, το βαλκανικό πνεύμα και τα ευτράπελα κυριαρχούν και στο έργο του Πένκοφ, που μας μεταφέρει μέσα από τις φωνές και τις μαρτυρίες των ηρώων του, στο προφίλ μιας χώρας που άλλαξε ριζικά, μέσα από την ανθρώπινη μνήμη που κυλά σα νερό, σε ένα ποτάμι που χάνεται μέσα στην ιστορική απεραντοσύνη.
Μέσα από τις διηγήσεις του συγγραφέα, κοινό χαρακτηριστικό των οποίων είναι η αυτοαναφορικότητα και η επιθυμία διατήρησης επαφής με τις ρίζες, ξεχωρίζει η αφήγηση με τίτλο "Αγοράζοντας το Λένιν'', αφού αναφέρεται στην ιστορία μετανάστευσης ενός νεαρού από τη Βουλγαρία, στο Άρκανσο των Η.Π.Α., κάτι που αντιπροσωπεύει την τρέχουσα συνθήκη ζωής του Μίροσλαβ Πένκοφ. Η επιθυμία να αποδείξει ο νεαρός μετανάστης στον παππού του, ότι η Δύση δεν είναι κακή, ότι δεν είναι προδοσία να γνωρίσει και άλλα πράγματα, δεν ανακόπτει ποτέ τη δύναμη που δημιουργούν οι δεσμοί αίματος...
Μέσα από τα μάτια νεαρών κατά κύριο λόγο ανθρώπων, βιώνουμε παράλληλα με αυτούς, τη δίψα για την ανακάλυψη ενός κόσμου έξω από τα περίκλειστα βουλγαρικά σύνορα. Οι αφηγήσεις των ηρώων, διατρέχουν χρονικά ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της ιστορίας της Βουλγαρίας, από την πρόσκαιρη συνθηκολόγησή της με τον Άξονα κατά τη διάρκεια του Β' παγκοσμίου Πολέμου, την κομμουνιστική περίοδο και την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Ο Μίροσλαβ Πένκοφ, υπήρξε ο ίδιος μακροχρόνιος νοσταλγός της 'αλλαγής'...μιας αλλαγής όχι σχηματοποιημένης στο μυαλό του, ωστόσο γνώριζε σαν από πάντα, ότι η ιστορία, τα γεγονότα, το αποτέλεσμα, κρίνονται μέσα από μια συνολική εκτίμηση καταστάσεων, μία οπτική αντίληψη σαν εκείνη που θα προέκυπτε από ένα 'πανοπτικό σύστημα'. Αυτή την πανοπτική θέαση φιλοδοξούσε να αποκτήσει και ο ίδιος για τον κόσμο.
Ιστορίες της γειτονιάς, παιδικά όνειρα για ένα μοδάτο τζην παντελόνι που φορώντας το θα μοιάζει κανείς 'δυτικός'..., η πεπερασμένη ανθρώπινη φύση σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας, υπάρξεις που χάθηκαν σαν μην υπήρξαν ποτέ, καθώς το ποτάμι του χωριού συνεχίζει να κατεβάζει τρεχούμενο νερό σαν να μην έγινε ποτέ τίποτα, μία φωτογραφία τσιγγάνων (πατέρα και γιου) που επαναπροσδιορίζει το νόημα της ζωής για ένα νεαρό ζευγάρι που μάχεται να αποκτήσει παιδιά, ένας Βούλγαρος στο εξωτερικό, νοσταλγός της πατρίδας που τον γαλούχησε, και τόσες άλλες ιστορίες, μας ταξιδεύουν στη γειτονική χώρα του τότε και του σήμερα...
''Κρατούσα το ακουστικό και σκεφτόμουν τον κατεψυγμένο Λένιν στο παιδικό μου δωμάτιο και ένα απαίσιο συναίσθημα με συνεπήρε, ένας φρικτός φόβος. Ήθελα ο γέρος να μου υποσχεθεί πως θα με περιμένει έξω στην αυλή κάτω από τα μαύρα σταφύλια της κληματαριάς. Αντί για αυτό όμως άρχισα να γελάω. Διπλώθηκα στα δύο, τα μηνίγγια μου πήγαιναν να σπάσουν. Δε μπορούσα να κρατηθώ. Γελούσα τόσο που τα γέλια μου κόλλησαν και τον παππού, τόσο που οι φωνές μας ενώθηκαν στη γραμμή και αντηχούσαν σαν μία.''