Michael Foessel:Υποτροπή 1938, Εκδόσεις Πόλις

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Επηρεασμένος από τον Paul Ricoeur και τη μέθοδο της φαινομενολογίας (γιατί περισσότερο για φιλοσοφική μέθοδο παρά για ιδεολογικό ρεύμα πρόκειται), ο Michael Foessel, εντρύφησε στον κόσμο της φιλοσοφίας και ασχολήθηκε πολύ δραστήρια με αυτό το επιστημονικό πεδίο. Ο Michael Foessel, γεννημένος το 1974 στη Γαλλία, απασχολήθηκε αρκετά με την έννοια και την εμπειρία της δημοκρατίας μέσα από την πρόσφατη ιστορία που σημάδεψε την παγκόσμια αλλά κυρίως την ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή, καθώς επίσης και με τις κοσμοπολιτικές προεκτάσεις του καντιανού θεωρήματος.

Στο έργο του 'Υποτροπή 1938", που για την ακρίβεια αποτελεί ένα πολιτικό δοκίμιο γύρω από τις κομβικές εξελίξεις που αφορούν το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, ο συγγραφέας παρουσιάζει μέσα από μια εμβριθή μελέτη του τύπου εκείνου του έτους, τις αναλογίες, τα συνθήματα, τα διανοητικά αντανακλαστικά και τα λεξιλογικά στοιχεία, που μαρτυρούν μια συνάφεια της εποχής εκείνης με την τωρινή. Ο Michael Foessel, εκθέτει απλώς τα στοιχεία, με χρήσιμους λογικούς συνειρμούς, αφήνει όμως τους αναγνώστες να καταλήξουν στα δικά τους συμπεράσματα, χωρίς να υπεισέρχεται στο κομμάτι αυτό. 

Πρόκειται για μια συστηματική μελέτη του έτους 1938, μέσα από το φακό του γαλλικού τύπου και τις εξελίξεις στον ευρωπαϊκό χώρο, με σημείο αναφοράς τη Γαλλία. Η διακυβέρνηση Νταλαντιέ, που προηγήθηκε του κράτους Βισύ, αρχικά καλωσορίστηκε με θετικές προσδοκίες από το γαλλικό λαό, καθώς επρόκειτο για μία κυβέρνηση που θεωρητικά συνένωνε αντιθετικούς πολιτικούς πόλους, πολύ γρήγορα όμως άλλαξε γραμμή πλεύσης. Στην ουσία, τα γεγονότα που εκτίθενται μέσα από την ανάλυση του γαλλικού τύπου εκείνου του έτους, αποδεικνύουν ότι το μετέπειτα κράτος Πεταίν και η δωσιλογική κυβέρνηση Βισύ, δεν εμφανίστηκαν από το πουθενά. Αντιθέτως, είχε από καιρό καλλιεργηθεί το έδαφος της μισαλλοδοξίας και του θυμού, που προϋποθέτει την άρνηση του κοινωνικού κράτους, και τη θεώρησή του ως δυνητικού εχθρού του πολιτικού κράτους.

Σύμφωνα με το συγγραφέα, συχνά όταν αναφερόμαστε στις δημοκρατίες της δεκαετίας του 1930, τις χαρακτηρίζουμε αδύναμες, κατά τον ίδιο τρόπο που σήμερα αποκαλούμε αντιφιλελεύθερες τις σύγχρονες ευρωπαϊκές δημοκρατίες. Όμως για εκείνες τις παλαιότερες δημοκρατίες, υπάρχει μία ροπή να αντιμετωπίζονται με το ελαφρυντικό ότι βρέθηκαν αντιμέτωπες με ολοκληρωτικά καθεστώτα, στα οποία δε μπόρεσαν να αντιτάξουν τα δημοκρατικά ιδανικά τους. Ο Michael Foessel λοιπόν, θέλοντας να μας προκαλέσει να παρατηρήσουμε, με έτος ορόσημο το 1938, υπό μία διαφορετική οπτική γωνία εκείνη την περίοδο και ενδεχομένως να οδηγηθούμε σε διαφορετικά συμπεράσματα όσον αφορά τις ομοιότητες εκείνης της περιόδου με τη σημερινή εποχή, μας θέτει το ερώτημα, εάν όντως οι δημοκρατίες του παρελθόντος, εκείνες που προηγήθηκαν του δωσίλογου γαλλικού κράτους, ήταν πράγματι αληθινές δημοκρατίες...

Στο σημείο αυτό παρατηρούμε μια ανατριχιαστική συνάφεια συνθημάτων, σκέψεων και λεξιλογίου της σημερινής ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής, με την εποχή του 1938. Ειδικότερα, η συστηματική χρήση νομοθετικών διαταγμάτων το 1938, θυμίζει αρκετά τις σύγχρονες πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, ενώ η μαζική καταστολή απεργιών για την αντιμετώπιση κρίσεων εκτάκτου ανάγκης και μιας πολιτικής περισσότερο εχθρικής απέναντι σε πρόσφυγες, θυμίζει  τις σύγχρονες ευρωπαϊκές δημοκρατίες, όσο κι αν το απευχόμαστε. Ο Michael Foessel παραδέχεται ότι πριν να ξεκινήσει την έρευνά του για το έτος 1938, περίμενε να ασχοληθεί με μια χρονιά, που όπως υπαγόρευαν και οι σχολικές γνώσεις του για εκείνη τη χρονική περίοδο, συνιστούσε μία δημοκρατία με ρομαντική οπτική απέναντι στην παγκόσμια ειρήνη, με θεσμούς που είχαν σαν προτεραιότητα να διαφυλάξουν τους δημοκρατικούς κανόνες, εντός του ολοένα και αυξανόμενου ολοκληρωτικού διεθνούς περιβάλλοντος. Ωστόσο, ήρθε αντιμέτωπος με μία πραγματικότητα εντελώς διαφορετική. Ήρθε αντιμέτωπος με οικονομικές καταστάσεις και πολιτικές πρακτικές που φέρνουν στο νου τη σύγχρονη πολιτική αλήθεια. 

Ο Νταλαντιέ αν και κέρδισε την εξουσία με την προσδοκία να διαφυλάξει τα δημοκρατικά κεκτημένα της τότε Γαλλικής Δημοκρατίας, κατέληξε στον αντίποδα των λαϊκών  προσδοκιών, μετατρεπόμενος σε πολέμιο του Λαϊκού  Μετώπου, εκείνου που είχε προηγηθεί και εκπροσωπηθεί από τον Εβραίο Λεόν Μπλούμ. Άρχισαν να εφαρμόζονται νομοθετικά διατάγματα και να πληθαίνουν τα μέτρα καταστολής, διακόπηκαν οι σχέσεις με το κομμουνιστικό κόμμα μέχρι να τεθεί και εκτός νόμου, ενώ το 1939 αποφασίστηκε από την κυβέρνηση Νταλαντιέ ακόμα και η παράταση θητείας της Βουλής για δύο έτη. Φυσικά, σύμμαχος σε όλες αυτές τις αντιφιλελεύθερες πολιτικές υπήρξε πάντα η ακροδεξιά γαλλική εφημερίδα 'Je suis partout' (είμαι παντού...που αργότερα όταν έπαψε να κυκλοφορεί, το μότο της αντικαταστάθηκε στο μυαλό του κόσμου από το χιουμοριστικό "je suis parti", δηλαδή έχω φύγει), η οποία έφτασε κάποτε να δημοσιεύσει άρθρο με τίτλο 'ο πάπαλας' όπως θα ήταν η απόδοσή του "Napus" στα ελληνικά...αναφερόμενο στα πογκρόμ κατά των Εβραίων, θέλοντας να τονίσει το 'πάει δεν υπάρχει πια (εβραίος)'. Γιατί ακόμα και η κυβέρνηση Νταλαντιέ, αυτή που προηγήθηκε του κράτους Βισύ που είναι γνωστό για τη δωσίλογη στάση του απέναντι στη χιτλερική Γερμανία, την κατάσταση ανιθαγένειας στην οποία είχε περιέλθει μεγάλο τμήμα του ευρωπαϊκού πληθυσμού, μετά την επικράτηση του Φράνκο στην Ισπανία, τη φασιστική Ιταλία, την πτώση της Αυστροουγγαρίας και τις ναζιστικές διώξεις, την εκμεταλλεύθηκε για την εφαρμογή μιας συντηρητικής και αντιδημοκρατικής πολιτικής. 

Διαφωτιστικό παράδειγμα αυτής της θλιβερής επικράτησης του αντιδημοκρατικού πνεύματος, που προϋπήρχε του έτσι κι αλλιώς δωσίλογου πια Πεταίν, είναι η αναφορά στο λογοτέχνη της εποχής Ζώρζ Μπερνανός, που αν και εθνικιστής, έχοντας συμμετάσχει στον ισπανικό εμφύλιο με την πλευρά των εθνικιστών, καταθλίβεται σε τέτοιο βαθμό από τις φρικαλεότητες με τις οποίες ήρθε σε επαφή, ώστε αποφασίζει να αλλάξει άρδην την οπτική του, απογοητεύοντας αρκετά τους παλιούς ομοϊδεάτες του...

Ο Michael Foessel, μας παραθέτει όλα εκείνα τα στοιχεία για το έτος 1938, που αν αναλογιστούμε τις ομοιότητες με τις αντιφιλελεύθερες και ακροδεξιές τάσεις που έχουν αναθαρρήσει σε ολόκληρο το ευρωπαϊκό πολιτικό σκηνικό, θα αναρωτηθούμε εάν οι επισφαλείς σημερινές δημοκρατίες, που φέρονται ως ιδανικές δημοκρατίες από τους πολιτικούς υποστηρικτές τους, αποκρούοντας τα επιχειρήματα όσων επιχειρούν να στηλιτεύσουν τις αδυναμίες τους, είναι πράγματι σε θέση να αντιμετωπίσουν τους κλυδωνισμούς μιας διαρκώς εντεινόμενης φασίζουσας νοοτροπίας, που δείχνει να κερδίζει έδαφος διεθνώς...

"Η λέξη υποτροπή, τέλος, περιγράφει εδώ την περίεργη, σχεδόν παθολογική ενίοτε, εντύπωση του συγγραφέα ότι ζει στο 1938 αντί για το 2008. Ό,τι υποστηρίζει το παρόν βιβλίο είναι αδιαχώριστο από μια αμφιβολία για το κατά πόσον υπήρξε στα αλήθεια τούτο το τραύλισμα της ιστορίας. Γι'αυτό το λόγο, στις σελίδες που ακολουθούν δε γίνεται καμία αναφορά σε σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα".