Mia Couto: Το τελευταίο πέταγμα του Φλαμίνγκο, εκδόσεις Gutenberg

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

O Mia Couto, συγγραφέας πορτογαλικής καταγωγής γεννημένος στη Μοζαμβίκη, (πρώην πορτογαλική αποικία), μαγεύει με "Το τελευταίο πέταγμα του φλαμίνγκο", όχι μόνο για το περιεχόμενο της αφήγησής του, αλλά και για την ευαισθησία προσέγγισης της ντοπιολαλιάς των Μοζαμβικανών. Στο σημείο αυτό, ανακαλύπτουμε ακόμα έναν ήρωα που όπως αναφέρεται και στην εισαγωγή του βιβλίου, μετατρέπεται και εκείνος σε έναν ακόμα μυθιστορηματικό χαρακτήρα, δεδομένου ότι καλείται να μεταφράσει την ιδιαίτερη αυτή γλώσσα....το μεταφραστή Νίκο Πρατσίνη! 

Τη δουλειά του μεταφραστή, θεωρεί ότι έχει αναλάβει και ο ίδιος ο Mia Couto, εφόσον από μικρός αφουγκραζόταν την ιδιαιτερότητα της προσπάθειας προσαρμογής των Μοζαμβικανών στη δανεική γλώσσα. Το αριστούργημα αυτό της αφρικανικής λογοτεχνίας, αποτελεί και μια μορφή μαρτυρίας, αφού εστιάζει όχι τόσο στην αφήγηση από πλευράς ενός δυτικού, όσο στην αφήγηση πολλών και ετερόκλητων μεταξύ τους Μοζαμβικανών, που συνομιλούν με κρεολικά μορφώματα. Το ότι παρέμειναν αναλλοίωτα στοιχεία της γλωσσικής ιδιαιτερότητας της πορτογαλικής γλώσσας όπως χρησιμοποιείται από τους ντόπιους που την οικειοποιήθηκαν, συνιστά ένα βήμα επικοινωνίας των τελευταίων, με αφορμή τον ίδιο τους τον τόπο. Πριν από την έναρξη κάθε ξεχωριστού κεφαλαίου, οι αναγνώστες "βαπτίζονται" σε μία εντελώς άλλη μορφή κουλτούρας, μέσα από γνωμικά της Τιζανγκάρα (περιοχή της Μοζαμβίκης), που ενισχύουν τον ανιμιστικό χαρακτήρα του έργου του Cotou, και τα οποία αποτελούν εισαγωγή για κάθε ενότητα. Όχι δεν πρόκειται για μαγικό ρεαλισμό...αν και είναι αρκετά τα σημεία που θυμίζουν το Μακόντο του Marquez.

 Ωστόσο ακριβώς επειδή η εξιστόρηση των γεγονότων εδώ, δεν αφορά την αποτύπωση μίας ρεαλιστικής πραγματικότητας με μαγικό τρόπο μέσα από μία σταθερή γλώσσα, αλλά μίας πραγματικότητας μέσα από μία διαρκώς εξελισσόμενη γλώσσα που βρίσκεται σε αέναη κίνηση και μονίμως υπό διαμόρφωση, έχουμε περισσότερο να κάνουμε με ένα έργο ανιμιστικού ρεαλισμού, με αξεπέραστη αίγλη. Τί γίνεται λοιπόν ξαφνικά σε κάποιο απομακρυσμένο στρατόπεδο του ΟΗΕ στη Μοζαμβίκη, όπου εντελώς αναπάντεχα κάποιοι κυανόκρανοι εκρήγνυνται; Ντόπιοι που βρίσκονται σε θέσεις κλειδιά, μαζί με δυτικά στελέχη που καταφτάνουν εκπροσωπώντας τον ΟΗΕ, προσπαθούν από κοινού με το 'χρισμένο' για τις μοναδικές ικανότητές του μεταφραστή που θα συνεπικουρεί στην προσπάθεια σύνταξης μίας αναφοράς, να έρθουν σε επαφή με μαρτυρίες απλών ανθρώπων που προσδοκούν ότι θα τους διαφωτίσουν. Η Temporina (που για τις ανάγκες της μετάφρασης γίνεται Χρονίνα) και η Deusqueira ( που επίσης για τις ανάγκες της μετάφρασης γίνεται Αχκαινά Αχ-και-να), αποτελούν δύο γυναίκες σύμβολα που μαζί με άλλους ντόπιους, καταφεύγοντας σε εξηγήσεις που σχετίζονται με μαγγανείες που απέχουν πολύ από τη δυτική σκέψη, αφήνουν να φανερωθεί μία δόση λεπτής ειρωνείας. Η ειρωνεία αυτή αποκαλύπτει σχεδόν χλευαστικά απέναντι στην "τάξη πραγμάτων" ενός κανονιστικού πλαισίου όπως αυτό έχει εμπεδωθεί από τους συμμετέχοντες σε αυτό, ότι όσα είναι σημαντικά για τους διεθνείς οργανισμούς και το δυτικό τρόπο σκέψης, δεν αγγίζουν απαραιτήτως την καθημερινότητα των κατοίκων της Τιζανγκάρα και τις μεταξύ τους συζητήσεις, όπως θα ήταν αναμενόμενο. Με άλλα λόγια, οι Μοζαμβικανοί της Τιζανγκάρα χορεύουν σε άλλο ρυθμό, και η αναφορά αργεί πολύ να συνταχθεί...Τί ρόλο επίσης παίζει το τελευταίο πέταγμα του φλαμίνγκο; Πρόκειται σαφώς για κάποιο εγχώριο μύθο, που αναφέρεται στην οριστική φυγή του πουλιού για τη χώρα του πουθενά, εκεί που κατοικεί το κενό. Το πέταγμα τότε γίνεται τόσο ζωτικής σημασίας για το ίδιο το γαλάζιο του ουρανού, που το σιέλ βάφεται μαβί από τα φτερά του φλαμίνγκο και το πουλί που εξαφανίζεται για πάντα φέρνει τη νύχτα σε όσους έμειναν πίσω, εκεί που πάντοτε έλαμπε το φως της ημέρας. Κάποιο γνωμικό της Τιζανγκάρα, λέει "Ρωτάς ποιά χρόνια νοσταλγώ; Κείνα που νοσταλγώ εγώ είναι τα χρόνια τ'άχρονα". Άραγε ο χρόνος στη Μοζαμβίκη μπορεί να μετρηθεί με δυτικούς όρους; Μπορεί. Αλλά όχι για τους κατοίκους της. Αυτή την αλήθεια μας μεταφέρει με μαεστρία αξεπέραστη και υποβλητική μαγεία ο Mia Cotou, στο άρτια μεταφρασμένο από το Νίκο Πρατσίνη έργο του.