Joseph Roth: Το εμβατήριο του Ραντέτσκυ, εκδόσεις Άγρα
από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου
Ο Joseph Roth, αυτός ο συγγραφέας θρύλος γεννημένος στη Γαλικία της Ανατολικής Ευρώπης (εδάφους της άλλοτε Αυστροουγγαρίας), περιοχή που βρίσκεται μεταξύ των συνόρων της Πολωνίας με την Ουκρανία, έγραψε το "Εμβατήριο του Ραντέτσκυ", στην ταραγμένη περίοδο που ακολούθησε τα χρόνια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Τρεις γενιές της οικογένειας Τρόττα, που υπηρετούν τον αυτοκράτορα της Αυστροουγγαρίας (με αυτόν που ανήκει στη μεσαία γενιά να είναι ο πιο προσηλωμένος από όλους στις επιταγές του θρόνου), διάγουν έναν βίο υποταγής, χωρίς να έχουν ποτέ αναρωτηθεί πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετική η ζωή τους, πολύ απλά γιατί γνώρισαν την πραγματικότητα του απόλυτου ηγεμόνα της άλλοτε πανίσχυρης και τεράστιας Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας, γαλουχήθηκαν με την αρχή της υπηρεσίας του στέμματος ως την ανώτατη πατριωτική αρετή.
Ο Joseph Roth, Εβραίος και φίλος του κορυφαίου Stephan Zweig, μεγαλούργησε μέσα σε μία τρικυμισμένη χρονικά και γεωγραφικά εντοπιότητα, όπου το να είσαι Εβραίος, ακόμα και μέσα σε μια τόσο πολυεθνοτική αυτοκρατορία όπως η πρώην Αυστροουγγαρία, αποτελούσε ένα εγγενές "πρόβλημα". Μάλιστα ο ίδιος ο Roth παραδεχόταν ότι το να είσαι OstJuden δηλαδή Εβραίος από την ανατολική πλευρά, είχε αρνητικό πρόσημο ακόμα και αναφορικά με τους Εβραίους της δυτικής πλευράς. Ο θάνατος των προσώπων που υπηρετούσαν τον αυστροουγγρικό θρόνο, ακόμα και εκείνου που ανήκε στην τελευταία γενιά των Τρόττα και ένιωθε ότι κάτι άλλαζε και ίσως η ζωή του να μην ήταν η μοναδική "ορθή πραγματικότητα" που θα μπορούσε να βιώσει, συμπίπτει με το θάνατο της Αυστροουγγαρίας και τη γένεση των εθνικών κρατών που γέμισαν τα κομμάτια του πάζλ που μέχρι πρότινος υπήρχαν εντός της ανώνυμα. Το Εμβατήριο του Ραντέτσκυ, ακούγεται πένθιμο σαν βοή που χάνεται μέσα στον κλειστό χώρο μίας γκρανκάσας, σαν ήχος που εγκλωβίζεται για πάντα στο αδιέξοδο του τέλους του. Παραδόξως, ο Roth έτρεμε το τέλος της Αυστροουγγαρίας, όχι από πίστη στο μονάρχη, αλλά από τον τρόμο που του γεννούσε η προοπτική των εθνικών κρατών εντός των οποίων θα έπρεπε να ενταχθεί και να γίνει αποδεκτός ως Εβραίος.
Οι άνθρωποι εκείνης της εποχής, και πολύ περισσότερο οι Εβραίοι που συγκέντρωναν πάνω τους την παράλογη περιφρόνηση από τους υπόλοιπους, δεν είχαν μάθει παρά να είναι υπήκοοι μίας αχανούς μοναρχίας, όπου μέσα σε αυτήν τουλάχιστο ήταν κάποιοι. Μετά τί θα απογίνονταν; Ποιοί θα ήταν; Η αλλαγή που επίκειτο, οι φωνές που ακούγονταν για αλλαγή, ενείχαν σίγουρα το απολύτως κατανοητό αίτημα για περισσότερη δικαιοσύνη. ¨ομως οι διορατικοί άνθρωποι της εποχής γνώριζαν ότι μέσα στην ταραχή επικρατούν πρώτα τα συμφέροντα και η αρπαγή. Και η διέξοδος προς μία κοινωνία δικαιοσύνης ίσως να παρέμενε (όπως και έγινε), ένα μετέωρο και ανεκπληρωτο ιδανικό. Η Αυστροουγγαρία πεθαίνει, και οι άνθρωποι που την υπηρετούσαν πιστά πιστεύοντας σε κάποια ιδανικά, βλέπουν τη δύση του βίου τους σπαταλημένη μέσα στο αρραγές κέλυφος των πεποιθήσεών τους, που κλονίστηκαν βίαια. Θρυλική η στιγμή που ο γιατρός Σκόβρονεκ συνηθισμένος από την παρέα του έπαρχου Τρόττα, μπαίνει μέσα στο καφενείο που κάθονταν, κάθεται στο γνωστό τραπεζάκι, ετοιμάζει τη σκακιέρα και μιμείται τις κινήσεις που θα έπαιζε με το φίλο του αν ο τελευταίος ζούσε... Σε μια εποχή όπως τη σημερινή, που η Ευρώπη κλυδωνίζεται από τις επιλογές και τις κινήσεις της που μετρούν δεκαετίες λανθασμένων αποφάσεων, ο Roth είναι πιο επίκαιρος από ποτέ, με το αριστουργηματικό έπος του "Το Εμβατήριο του Ραντέτσκυ". Αποκαλυπτική ως προς τη διαχρονικότητά της, παραμένει η αλληλογραφία του Roth με το φίλο του Zweig, για την κατάπτωση του ευρωπαικού οικοδομήματος που έβλεπαν να πλησιάζει αναπόφευκτα...