John Williams: Το πέρασμα του μακελάρη, Εκδόσεις Gutenberg

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Ο Τζον Γουίλιαμς γεννημένος στο Τέξας των Η.Π.Α. το 1922, -χρονιά ορόσημο δηλαδή για τον μικρασιατικό ελληνισμό-, έγινε καθηγητής πανεπιστημίου στο Ντένβερ, διδάσκοντας δημιουργική γραφή μεταξύ άλλων. Το πέρασμα του μακελάρη, γράφτηκε το 1960 και σχετικά πρόσφατα μεταφράστηκε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg. 

Πρόκειται για ένα καθαρόαιμο γουέστερν αφήγημα, από αυτά που συγκινούν ιδιαίτερα τους Αμερικανούς αναγνώστες, όπως παραδέχεται και η Michelle Latiolais, η οποία γράφει στο επίμετρο του βιβλίου για τον καθηγητή της και συγγραφέα  Τζον Γουίλιαμς. Η αλήθεια είναι ότι ασχέτως του γεγονότος ότι ουδέποτε μου άρεσαν τα γουέστερν, και τα έχω περισσότερο ταυτισμένα στο μυαλό μου με κάποιο χαμένο αμερικάνικο όνειρο, -που κάποτε είχε και πιθανότατα ακόμα να έχει αναρίθμητους τηλεοπτικούς οπαδούς-, προσπάθησα να αποκρυπτογραφήσω το νόημα πίσω από τη γραφή του Γουίλιαμς, προσπερνώντας τις βασανιστικά λεπτομερείς περιγραφές αντικειμένων και καταστάσεων.

Ο κεντρικός ήρωας, ο Γουίλιαμ Άντριους εγκαταλείπει τις σπουδές του στο Χάρβαρντ και ακολουθεί το δρόμο προς την άγρια δύση, επιβιώνοντας ως κυνηγός βουβαλιών, σε μια πόλη ορμητήριο κυνηγών, το Πέρασμα του μακελάρη. Ο νεαρός Άντριους είναι βαθιά επηρεασμένος από τη διδασκαλία των Έμερσον και Θορό που ουσιαστικά κήρυτταν την απλή ζωή κοντά στη φύση και την ανυπακοή απέναντι στην αδικία του κράτους και των θεσμών. Μάλιστα, ο Θορό πασίγνωστος για το περίφημο έργο του Walden, απορρίπτει τις πλασματικές ανάγκες που δημιουργούνται από τις κοινωνικές συμβάσεις και προτρέπει στη διεξαγωγή ενός βίου όσο πιο λιτού γίνεται. Ο Γουίλιαμ Άντριους επηρεασμένος από τις διδαχές αυτές, αναζητά να γνωρίσει την ίδια την ταυτότητά του, μακριά από τον κοινωνικό ιστό της πόλης. Ωστόσο, οι αναγνώστες θα παραμείνουν ως το τέλος της αφήγησης μετέωροι ως προς τα συμπεράσματα της προσωπικής διαδρομής του Άντριους. Η επαφή του με τη φύση, η πορεία του μέσα από  κακουχίες στην προσπάθεια επιβίωσης και αργότερα η συνύπαρξή του με ανθρώπους που σκοτώνουν και γδέρνουν ζώα για το δέρμα τους, δε γεννά καμία αξιομνημόνευτη αναφορά πέρα από το αρχικό συναίσθημα που δημιουργούν οι περιγραφές των πρώτων σελίδων. 

Ωστόσο, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι σκιαγραφείται με μεγάλη επιτυχία, η μοναξιά της αμερικανικής ηπείρου. Η μοναξιά εκείνη που της επέβαλλε διαφορετικά πολιτικά δόγματα κάθε φορά, σε ό,τι είχε να κάνει με τις διεθνείς της σχέσεις με άλλα κράτη. Οι χαρακτήρες του έργου του Τζον Γουίλιαμς, κατατρύχονται από μια υπαρξιακή μοναξιά τόσο πολύ 'αμερικάνικη', που η δεξιοτεχνική περιγραφή της, δύναται να αποτελέσει έναν εκ νέου ορισμό. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση υπαρξιακής μοναξιάς, οι ήρωες θα ήταν χαμένοι μέσα στον ατομικό τους λαβύρινθο, αποκομμένοι από ένα σύνολο που σε αντίστιξη με τους ίδιους είναι ζωηρό και ενεργό...Κάτι τέτοιο δε συμβαίνει με την περίπτωση της υπαρξιακής μοναξιάς που συναντούμε σε έργα Αμερικανών συγγραφέων και μάλιστα κλασικών. Οι προσωπικότητες εδώ, δείχνουν σαν να παλεύουν με έναν χαοτικό κόσμο όπου δεν υπάρχει καμία σταθερά. Σαν να πρόκειται για πρόσωπα βγαλμένα από την πινακοθήκη του Edward Hopper, που ατενίζουν αχανή τοπία που δε σταματούν πουθενά. Στην απεικόνιση αυτή, ο Τζον Γουίλιαμς είναι εξαιρετικός. Μάλιστα, δεδομένου ότι το Πέρασμα του μακελάρη γράφτηκε το 1960, μια εποχή που οι ΗΠΑ συμμετείχαν στον πόλεμο του Βιετνάμ, το γουέστερν αυτό, μπορεί να αποκτήσει και μια αλληγορική σημασία, αποτελώντας μια μικρογραφία της αμερικανικής κοινωνίας, της νοοτροπίας της βίας, των απατηλών ονείρων στο κυνήγι του πλούτου. 

Το πέρασμα του μακελάρη, δημιουργεί και κάποια ερωτηματικά στους αναγνώστες, όσον αφορά τον τρόπο επαφής των ανθρώπων με τη φύση, την αναπόδραστη καταφυγή στη βία, παραπέμποντας σε μια χομπσιανή ιδεολογία αναφορικά με την ανθρώπινη φύση (όλοι εναντίον όλων), πολύ περισσότερο από τους μεταγενέστερους Έμερσον και Θορό. Με άλλα λόγια, οι ίδιοι οι άνθρωποι που επηρεάστηκαν από τα φιλειρηνικά δόγματα φιλοσόφων όπως ο Θορό, στην πράξη ερχόμενοι σε επαφή με τη φύση, δεν απέφυγαν τη βία της φύσης τους, φέρνοντάς μας στο μυαλό τα θεωρήματα του Τόμας Χόμπς.

Οι περιγραφές καταστάσεων στο έργο του Τζόν Γουίλιαμς, θα μπορούσαν να είναι περισσότερο συνοπτικές. Ίσως γιατί φέρνουν στο μυαλό εικόνες χιλιοπαιγμένες σε κινηματογραφικά γουέστερν που δε συνιστούν καμίας μορφής πρωτοτυπία. Τα πορίσματα του κεντρικού ήρωα για τον εαυτό του δεν αποτελούν κάποια γνώση που ο αναγνώστης δε μπορεί να συλλάβει από τις πρώτες κιόλας σελίδες του έργου. Ωστόσο επειδή το πέρασμα του μακελάρη απευθύνεται πρωτίστως σε Αμερικανούς αναγνώστες, είναι δυνατό να κατανοήσουμε τη συγκίνηση με την οποία βλέπουν τους γουέστερν χαρακτήρες του Τζόν Γουίλιαμς και το συμβολισμό της αμερικανικής κοινωνίας, μέσα από ένα γουέστερν αφήγημα γραμμένο στην καρδιά του πιο άδικου και αιματοβαμμένου πολέμου στην ιστορία του λαού. 

Αξιοσημείωτο παραμένει επίσης το κοινωνικό σχόλιο, για τη μυρωδιά των γδαρμένων βουβαλιών, που παραμένει τόσο έντονη και απωθητική, που οι ίδιοι οι γδάρτες αδυνατούν να κατανοήσουν πώς η αμερικανική πλουτοκρατία της εποχής (τέλη 19ου αιώνα), τα προτιμά σαν ένδυμα κοινωνικού στάτους. 

Αναφέρω εδώ ένα απόσπασμα που μου έφερε στο μυαλό μια σκηνή από την αμερικανική ταινία του 2015 "The Revenant"...

"Μετά αφού έβαλε δύο τομάρια αντικριστά, έτσι που η γούνα του ενός να ακουμπάει στη γούνα του άλλου, ένωσε μεταξύ τους τα ποδάρια. Τα άλλα δύο τα γύρισε έτσι που η γούνα τους να βλέπει προς τα έξω και τα ένωσε σταυρωτά, το ένα από πάνω και το άλλο από κάτω στο σάκο που είχε φτιάξει όπως όπως και ήταν ανοιχτός στο ένα άκρο και στα πλάγια. Όταν είχε πια ενώσει τα πόδια των δύο τελευταίων τομαριών, απλωμένο καταγής υπήρχε ένα πρόχειρο κατασκεύασμα που όμως εξασφάλιζε επαρκή προστασία από τις καιρικές συνθήκες, ένας σάκος που τα άκρα του ήταν ανοιχτά αλλά στο πλάι ήταν χαλαρά κλεισμένος . άνετα χωρούσαν δύο άντρες που θα έμπαιναν έρποντας και θα προστατεύονταν αρκετά από τη μανία του ανέμου και του χιονιού."