Jacques Attali: Le monde, modes d'emploi, comprendre, prévoir, agir, protéger, Editions Flammarion
από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου
Ο Jacques Attali, γνωστός Γάλλος οικονομολόγος και πολιτικός επιστήμονας, έχει διατελέσει πολιτικός σύμβουλος του Γάλλου Προέδρου Mitterand στο παρελθόν, ενώ έχει συγγράψει πάνω από 80 βιβλία. Στο βιβλίο αυτό, δώρο μιας γλυκύτατης φίλης που πρόσφατα επισκέφθηκε το Παρίσι, και το οποίο μεταφράζεται στα ελληνικά " Ο κόσμος, εγχειρίδιο λειτουργίας, κατανοώντας, προβλέποντας, αντιδρώντας, προστατεύοντας'', ο Γάλλος διανοούμενος μας αποκαλύπτει χωρίς να χρησιμοποιεί κανενός είδους ξύλινη γλώσσα, χωρίς να αποκρύπτει καμία ζωτική πληροφορία από τη φαρέτρα της εμπειρικής του γνώσης, τον τρόπο λειτουργίας του κόσμου.
Πολύ συχνά, ειδικά εάν κανείς προβληματίζεται να κατανοήσει την τάξη των πραγμάτων, εάν προσπαθεί να βγάλει άκρη μέσα από την πληθώρα των πληροφοριών που μας κατακλύζουν, θέτουμε το ερώτημα του ποιός κυβερνά πραγματικά τον κόσμο. Αναρωτιόμαστε επίσης πόσο ετοιμόρροπη είναι η δημοκρατία μας, εάν το χρήμα είναι εκείνο που κυβερνά τον κόσμο, πώς θα εξελιχθεί η κλιματική αλλαγή και εάν τα παιδιά μας θα έχουν την τύχη να ζήσουν σε έναν καλύτερο κόσμο από αυτόν που κληρονομήσαμε εμείς.
O Jacques Attali προειδοποιεί: Η ανθρωπότητα πέρασε χιλιάδες κρίσεις. Αυτές που προαναγγέλονται τώρα, μοιάζουν πιο επαχθείς και δύσβατες από ό,τι όλες εκείνες του παρελθόντος. Ωστόσο, υπάρχει ένα στενό πέρασμα που θα μας οδηγήσει σε ένα περιβάλλον ελπίδας. Προκειμένου να καταφέρουμε να αποφύγουμε τα πιο δυσοίωνα σενάρια, και δεδομένου ότι ο χρόνος στενεύει, δεν πρέπει καθόλου να καθυστερήσει η ανθρωπότητα να διαβεί το μονοπάτι αυτό.
Ο συγγραφέας ξεκινάει την ανάλυσή του, με τη γνωστή σε όλους ανάγκη των ανθρώπων να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες τους. Μία ανάγκη που υπήρχε από αρχαιοτάτων χρόνων. Ο Attali διαχωρίζει τα αγαθά που εξυπηρετούν τις ανάγκες σε δημόσια και ιδιωτικά αγαθά, ενώ παρατηρεί ότι καθώς αυξάνεται σταδιακά ο πληθυσμός της γης, τα αγαθά που δεν επαρκούν πια για όλους γίνονται όλο και περισσότερο ιδιωτικά. Πώς όμως μοιράζονται τα αγαθά αυτά παγκοσμίως; Η αγορά, μας εξηγεί ο συγγραφέας, ήταν πάντα και παραμένει ως σήμερα υπό τον έλεγχο των κατόχων των μέσων παραγωγής. Η αγορά, ευνοεί τους πιο ενημερωμένους, τους πιο πλούσιους, τους πιο ισχυρούς, ή εκείνους που ανήκουν και στις τρεις κατηγορίες μαζί. Η αγορά δεν εγγυάται ούτε την ύπαρξη υγιούς ανταγωνισμού, ούτε τη διαφάνεια, ούτε τη δίκαιη ρύθμιση των όρων συναλλαγής. Δεν υπάρχει καμία δικλείδα ασφαλείας για να αποτραπεί οποιοδήποτε μονοπώλιο.
Ιστορικά, η ανακατανομή του πλούτου εξασφαλιζόταν αρχικά μέσω του εθιμικού δικαίου, στη συνέχεια το δίκαιο του αυτοκράτορα που κατείχε όλες τις εξουσίες ήταν υπεύθυνο για το μοίρασμα των αγαθών και τέλος ήδη από τον 11ο αιώνα το εμπορικό δίκαιο, ήρθε να επιβάλλει τους κανόνες του. Σήμερα εν έτει 2023, έπειτα από οκτώ ολόκληρους αιώνες εμπορικού δικαίου, φτάνουμε στο σημείο να αναρωτηθούμε πού βρίσκεται ο κόσμος μας...
Σήμερα το έτος 2023, ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει αγγίξει τα 8,3 δισεκατομμύρια σε αντίθεση με το 1,5 δισεκατομμύριο που ήταν το 1900. Πάνω από 1,2 δισεκατομμύρια γυναίκες στον πλανήτη ζουν σε χώρες στις οποίες δεν τους επιτρέπεται η έκτρωση. Οι δαπάνες για κρατική άμυνα ξεπερνούν το 2% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Η τρομοκρατία και ο φονταμενταλισμός αναπτύσσονται ραγδαία. Οι χριστιανοί φτάνουν τα 2,4 δισεκατομμύρια πιστούς, το Ισλάμ έχει 2 δισεκατομμύρια και ο ινδουισμός 1,2 δισεκατομμύρια. Σήμερα χρησιμοποιούμε σαν παγκόσμιος πληθυσμός σε ετήσια βάση, 3.900 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού. Τα άγρια είδη δεν αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 3% των ζώντων οργανισμών, γεγονός που καταδεικνύει τη θλιβερή εξαφάνισή τους. Οι χώρες που σήμερα διαθέτουν την πρωτοκαθεδρία της ισχύος και της επιρροής είναι κατά σειρά: Οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, η Κίνα, η Ιαπωνία και η Γαλλία. Οι δύο υπερδυνάμεις του 2023 είναι οι ΗΠΑ και η Κίνα.
Η ιστορία μας διδάσκει ότι οι νόμοι του εμπορίου και οι αρχές του καπιταλισμού που επιβλήθηκαν εδώ και αιώνες, μαζί με την έννοια του κράτους, συνιστούν τις δύο συνιστώσες της εμπορικής τάξης. Οι νόμοι αυτοί δεν απασχολούνται ούτε πρόκειται να απασχοληθούν με το τί είναι δίκαιο. Η δημοκρατία εμφανίζεται εδώ σαν αναγκαία συνθήκη που θα εξασφαλίζει το σεβασμό στο δικαίωμα ιδιοκτησίας των εχόντων.
Όσον αφορά το 2050 που είναι μπροστά μας και τις εκτιμήσεις που μπορούμε να κάνουμε για εκείνο το έτος, είναι αξιοσημείωτο να γνωρίζουμε ότι τα επαγγέλματα του μέλλοντος δεν εξασκούνται σήμερα. Πιθανότατα, θα είναι επαγγέλματα συναφή με την τεχνητή νοημοσύνη, τη βιολογία και τη γενετική. Τα περισσότερα σημερινά επαγγέλματα θα έχουν αντικατασταθεί από το ChatGpt. Οι προκλήσεις για τα προσεχή χρόνια, εκτός από τη διαχείριση της κλιματικής αλλαγής, θα είναι και τα αποτελέσματα της τεχνητής νομημοσύνης. Η ανθρωπότητα μετατρέπεται σε ένα σύνολο τεχνουργημάτων που θα κατασκευάζουν τεχνουργήματα...
Ευθύνη μας είναι να αντιληφθούμε τις προκλήσεις του μέλλοντος, το περιβάλλον όπου ζούμε και τις συνθήκες που επικρατούν σε παγκόσμιο επίπεδο, ώστε να κινηθούμε όσο καλύτερα μπορούμε προς το μέλλον, χωρίς να ξεχνάμε ότι τα χρονικά περιθώρια στενεύουν, και ότι συνταγή επιτυχίας δεν υπάρχει, πέρα από τη γνώση του οικονομικού και κοινωνικού περιβάλλοντος όπου ζούμε.