Ιβάν Τουργκένιεφ: Πατέρες και Γιοι, Εκδόσεις Άγρα
από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου
Στο αριστούργημα αυτό του κορυφαίου κλασικού Ιβάν Τουργκένιεφ, ο συγγραφέας ενσαρκώνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τον κεντρικό ήρωά του, το Μπαζάροφ...
Αν και επικρίθηκε δριμύτατα από τη ρωσική νεολαία της εποχής του, για τον τρόπο παρουσίασης του χάσματος γενεών, και παρά το γεγονός ότι κάποιοι θεώρησαν ότι δίνει μια εικόνα των νέων, ως ανθρώπων ουδέτερων που απέχουν από τα πάντα ακόμα και από την καλλιτεχνική ζωή, στον Τουργκένιεφ εύκολα ανιχνεύει κανείς, το δυτικισμό της σκέψης του και την ταύτισή του με τα νεωτεριστικά στοιχεία της εποχής του...
Ο χαρακτήρας του Μπαζάροφ, σύμφωνα πάντα και με μαρτυρία του Τουργκένιεφ, βασίστηκε στην αποτύπωση της προσωπικότητας ενός επαρχιακού γιατρού, ο οποίος έκανε ιδιαίτερη εντύπωση στο συγγραφέα, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη νήσο Ουάιτ.
Ο συγγραφέας, στο μυθιστόρημα αυτό σταθμό στην παγκόσμια λογοτεχνία, εισάγει την έννοια του μηδενισμού. Η νέα γενιά, που εκφράζεται στο πρόσωπο του Μπαζάροφ, έχει κουραστεί από κάθε βεβαιότητα, και κάθε επίσημη εκδοχή των πραγμάτων. Πρόκειται για μία γενιά που ακριβώς αμέσως μετά το γεγονός ορόσημο της κατάργησης της δουλείας στη Ρωσία, αμφισβητεί οποιαδήποτε καθιερωμένη αξία, καταφεύγοντας στην άρνηση και τη διαρκή απογοήτευση. Για την έννοια του μηδενισμού, που εισάγει στα λογοτεχνικά δρώμενα ο Μπαζάροφ, πολεμήθηκε όσο ποτέ. Όμως όπως αναφέρει και ο ίδιος, απλώς εκθέτει ένα υπαρκτό ιστορικό γεγονός. Ο μηδενισμός, είχε ξεκινήσει να εμφανίζεται ως τάση των νεότερων γενεών στη ρωσική κοινωνία, αρκετά χρόνια πριν το ξέσπασμα της Οτκωβριανής επανάστασης.
Είναι συγκινητική η αίσθηση συνάφειας -ως προς τον τρόπο παρουσίασης των διαφορετικών γενεών-, που θα συναντήσει κανείς, στο 'Πατέρες και Γιοί" του Τουργκένιεφ, με το 'Εμβατήριο του Ραντέτσκυ' του Γιόζεφ Ροτ. Όπως και στο 'Πατέρες και Γιοί', έτσι και στο 'Εμβατήριο του Ραντέτσκυ', η εναλλαγή στον τρόπο σκέψης των γενεών, συμβαίνει παράλληλα με κομβικά ιστορικά γεγονότα, τα οποία σημαδεύουν αμετάκλητα την ανθρωπότητα. Στο πρώτο έργο, έχουμε την κατάργηση της δουλείας στη Ρωσία, στο δεύτερο έργο λαμβάνει χώρα η πτώση της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας. Ωστόσο, όποιος έχει διαβάσει και τα δύο κορυφαία έργα, δε γίνεται να μην του δημιουργηθούν συνειρμοί, ανάμεσα στην οικογένεια Φον Τρόττα και εκείνη των Κιρσάνοφ...
Ο Ιβάν Τουργκένιεφ, που εισήγαγε την έννοια του μηδενισμού στη ρωσική λογοτεχνία, φαίνεται να έδωσε τα φώτα αρκετά χρόνια αργότερα και στον Ιάπωνα Osamu Dazai, με το κορυφαίο του πεζογράφημα 'Δεν ήμουν πια άνθρωπος'...Ο Γιόζο, έχει απίστευτες ομοιότητες ιδιοσυγκρασιακά με το Μπαζάροφ.
''-Σκέφτομαι ότι ζούνε καλά οι γονείς μου! Ο πατέρας στα εξήντα του είναι δραστήριος, συζητάει για τα παγιατίφ, γιατρεύει ανθρώπους, είναι μεγαλόψυχος με τους αγρότες, το διασκεδάζει, εν ολίγοις΄, και η μάνα μου περνάει καλά: η μέρα της είναι τόσο φορτωμένη με διάφορες ασχολίες, αχ και βαχ, που δεν προλαβαίνει ούτε να το σκεφτεί. ενώ εγώ...
-Ενώ εσύ;
-Ενώ εγώ σκέφτομαι: ορίστε, είμαι ξαπλωμένος στη βάση αυτής της θημωνιάς...ο μικρός χώρος που καταλαμβάνω είναι τόσο απειροελάχιστος σε σύγκριση με τον υπόλοιπο χώρο όπου εγώ δεν υπάρχω κι όπου κανείς δε με ξέρει. και το μέρος του χρόνου που θα καταφέρω να ζήσω είναι τόσο μηδαμινό μπροστά στην αιωνιότητα όπου εγώ δεν υπήρξα και δε θα υπάρξω...Και σ'αυτό το άτομο, σ'αυτό το ορισμένο σημείο, το αίμα κυκλοφορεί, ο εγκέφαλος λειτουργεί, επιθυμεί επίσης...Τί σκάνδαλο! Τί ανοησία!
-Επίτρεψέ μου να σου πω ότι αυτό που λες αφορά όλους εν γένει τους ανθρώπους...
-'Εχεις δίκιο, αποκρίθηκε αμέσως ο Μπαζάροφ. Ήθελα να πω ότι να, οι γονείς μου είναι απασχολημένοι και δεν ανησυχούν για την ατομική μηδαμινότητά τους, ότι δεν τους απασχολεί...ενώ εγώ...εγώ αισθάνομαι μόνο πλήξη και κακία....''