Ιταμάρ Βιέιρα Ζουνιόρ: Στραβό Αλέτρι, Εκδόσεις Αίολος

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Οι Εκδόσεις Αίολος με έχουν εκπλήξει τελευταία με τα διαμάντια λογοτεχνίας που έχουν μεταφράσει και για αυτόν τον λόγο ανακαλύπτω διαρκώς και νέα που προστίθενται στη βιβλιοθήκη μου. Ο Ιταμάρ Βιέιρα Ζουνιόρ, έχει γράψει σύμφωνα με πολλούς το σημαντικότερο έργο του 21ου αιώνα, στην ιστορία της βραζιλιάνικης λογοτεχνίας και δε θα διαφωνήσω. Το 'Στραβό Αλέτρι', μπορεί να συγκριθεί μόνο με έπη αλλά και με έργα που χτυπούν κατευθείαν την ανθρώπινη συνείδηση, εκφράζοντας τη συλλογική μνήμη. Είναι τόσο μεγάλο έργο όσο το Αμερικάνικο Ειδύλλιο, ή το Αβεσσαλώμ Αβεσσαλώμ, ή το 'ο Αχυρώνας Φλέγεται', ενώ ταυτόχρονα είναι ένα ποίημα του μαγικού ρεαλισμού όπως το ''100 Χρόνια Μοναξιά', βίαιο (χωρίς να βωμολοχεί ωστόσο), όσο ο κόσμος της Μεξικανής Φερνάντα Μελτσόρ, ανιμιστικό όσο 'το Τελευταίο Πέταγμα του Φλαμίνγκο'.

Ο Ιταμάρ Βιέιρα Ζουνιόρ γεννήθηκε στη Bahia της βορειοανατολικής Βραζιλίας, και διαθέτει διδακτορική διατριβή στις εθνοτικές και αφρικανικές σπουδές. Η έρευνά του επικεντρώθηκε στην κοινότητα Κιλόμπο στην ενδοχώρα της Βραζιλίας. Στο έργο του περιγράφει ήθη και έθιμα όπως οι τελετές του ''ζαρέ''. Πρόκειται για θρησκευτική συγκρητιστική πρακτική αφρικανικής προέλευσης, η οποία απαντάται μόνο στην περιοχή της Bahia τον τόπο προέλευσης του συγγραφέα.  Είναι μια συνένωση τύπων λατρείας προερχόμενων από τον καθολικισμό, την ουμπάντα, τον πνευματισμό και θρησκευτικών στοιχείων των Μπαντού και των Ναγκό. 

Το συγκλονιστικό και βαθιά πρωτότυπο με το έργο του Ιταμάρ Ζουνιόρ είναι ότι δίνει φωνή στους σκλάβους. Δηλαδή για πρώτη φορά οι κύριοι ήρωες είναι μια οικογένεια σκλάβων που παρακολουθούμε όλη τους τη ζωή, χωρίς να βρίσκονται στο φόντο της αφήγησης. Είναι οι κύριοι πρωταγωνιστές. Δε θυμάμαι να το συνάντησα αυτό σε άλλο βιβλίο, ή τουλάχιστον δε μου έρχεται στο μυαλό κάποιο που από την αρχή μέχρι το τέλος του να ασχολείται με τη ζωή μιας οικογένειας σκλάβων, μιλώντας ταυτόχρονα μέσα από την ιστορία τους για ολόκληρη την ιστορία της Βραζιλίας.

Στο βιβλίο αυτό συμβαίνει από την αρχή ένα συγκλονιστικό γεγονός στη βάση του οποίου συνυφαίνεται το σύνολο της αφήγησης. Δύο αδερφές η Μπιμπιάνα και η Μπελονίζια, ανακαλύπτουν ένα λαμπερό αντικείμενο, ένα μαχαίρι, στη βαλίτσα της γιαγιάς τους, που για χρόνια η τελευταία το κρατούσε καλά κρυμμένο. ¨Όταν το βρίσκουν μαγεύονται από την αστραφτερή του λάμψη, με αποτέλεσμα να το βάλουν στο στόμα τους. Η μία αδελφή τραυματίζεται σοβαρά και η άλλη αδελφή χάνει τη γλώσσα της και την ικανότητά της να μιλάει. Ο συμβολισμός, τουλάχιστον στο δικό μου μυαλό είναι προφανής και άμεσος. Άνθρωποι καταδικασμένοι στην αδικία, τη σκλαβιά και την πανωλεθρία να τους στερούν την ιδιοκτησία στη γη που καλλιεργούν για μεγαλογαιοκτήμονες, μοιάζουν να έχουν χάσει τη φωνή τους, να μην ακούγονται στα αυτιά των λευκών που τους στερούν τη γη όπου γεννήθηκαν και μεγάλωσαν ολόκληρες γενιές. 

Είναι χαρακτηριστική και τραγικά επίκαιρη η απάντηση της Σαλού (μητέρας των δύο κοριτσιών), στους κτηματίες. 

...''Στο στήθος μου κατοικεί η Άγκουα Νέγρα, όχι στο χαρτί του αγροκτήματος που έχετε εσείς και ο σύζυγός σας. Μπορείτε να με ξεριζώσετε από αυτό τον τόπο σαν αγριόχορτο, αλλά δεν μπορείτε να ξεριζώσετε αυτόν τον τόπο από εμένα...''

Στο τρίτο και τελευταίο μέρος του βιβλίου, όταν τη φωνή την παίρνει το πνεύμα, που κατορθώνει να μπαίνει μέσα σε διαφορετικά σώματα κάθε φορά, κυριεύοντας τους γητεμένους και ζώντας μέσα από τη σάρκα τους, διαβάζουμε την παρακάτω σκηνή:

...''Με κυρίευσε βαθιά θλίψη βλέποντας εκείνες τις δυο ζωές ,ανίσχυρες μπροστά σε αυτό που τους είχε συμβεί. Στην πορεία του χρόνου, έχω δει τόση σκληρότητα, και παρότι εξασκημένη, συγκινούμαι βλέποντας ανθρώπους να χύνουν αίμα καταστρέφοντας όνειρα. Έχω δει αφεντικά να κρεμάνε τους σκλάβους τους για τιμωρία. Να κόβουν τα χέρια τους στα αδαμαντωρυχεία γιατί έκλεψαν ένα διαμάντι. Βοήθησα μια γυναίκα που έβαλε φωτιά στο κορμί της γιατί δεν ήθελε να είναι άλλο σκλάβα. Έχω δει γυναίκες που έριχναν τα παιδιά τους, ακόμα στην κοιλιά, για να μη γεννηθούν σκλάβοι. Που έδιναν την ελευθερία σε αυτούς που θα γίνονταν σκλάβοι, και πολλές ανάμεσά τους πέθαναν επίσης από αυτή τους την πράξη. Γυναίκες που τρελάθηκαν γιατί τις χώρισαν από τα παιδιά τους, που θα τα πουλούσαν.. Είδα έναν ανάλγητο άντρα να πλαγιάζει με Μαύρες κι ύστερα να εγκαταλείπει τα κορμιά τους μαστιγωμένα μέχρι θανάτου, σαν να ήθελε με αυτόν τον τρόπο να εξαγνιστεί από το κακό που τον είχε βάλει σε πειρασμό. Κάποιος άλλος βούλωσε με το κορμί του σκλάβου του το χαλασμένο πλεούμενο με το οποίο ταξίδευε. Έμπαιναν νερά. Η βάρκα έφτασε στον προορισμό της, με τον άνθρωπο πνιγμένο. Είδα άντρες και γυναίκες να πουλάνε το κομμάτι γης που τους ανήκε για ένα τσουβάλι φασόλια ή λίγα κιλά κρέας, γιατί δεν άντεχαν πια την πείνα από την ξηρασία. Ο Σεβέρο πέθανε γιατί αγωνιζόταν για τη γη του λαού του...''

Σε μια χρονική στιγμή που λαμβάνει χώρα η μεγαλύτερη θηριωδία της εποχής μας, με την εν εξελίξει γενοκτονία στη Γάζα, υπό το ανελέητο φασιστικό, ολοκληρωτικό και εγκληματικό καθεστώς Νετανιάχου, το βιβλίο αυτό είναι όχι μόνο επίκαιρο, αλλά καταδεικνύει πώς η απάθεια και η ανοχή απέναντι στη βαρβαρότητα, γεννά διαρκώς τέρατα.