Ίταλο Καλβίνο: Οι αόρατες πόλεις, Εκδόσεις Καστανιώτη

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Ο Ίταλο Καλβίνο αν και γεννήθηκε στην Κούβα, εγκαταστάθηκε από νωρίς στην πατρίδα του την Ιταλία, ενώ μεγαλώνοντας, ήρθε σε επαφή με ένα τεράστιο κομμάτι της ιταλικής ιντελιγκέντσια. Σε αυτό το πλαίσιο, γνώρισε και τον Εουτζένιο Σκάλφαρι, ο οποίος ήταν πολιτικός, φίλος του συγγραφέα και ιδρυτής της εφημερίδας La Republica. Το 1943, σε μια Ιταλία όπου το πολιτικό θερμόμετρο βρίσκεται στα ύψη, ο Ίταλο Καλβίνο, εντάσσεται στους κύκλους των παρτιζάνων, την ταξιαρχία Γκαριμπάλντι και λίγο αργότερα στο κομμουνιστικό κόμμα. Λίγο πιο μετά, εργάζεται στον εκδοτικό οίκο Einaudi, όπου συναντά και τον Τσέζαρε Παβέζε, την άλλη μεγάλη μορφή της ιταλικής λογοτεχνίας και του ιταλικού κομμουνισμού. 

Στις αόρατες πόλεις, ο Ίταλο Καλβίνο, πραγματοποιεί ένα οδοιπορικό σε πραγματικές και φανταστικές πόλεις της νιότης του, οι οποίες έχουν όλες γυναικεία ονόματα. Πρόκειται για ένα ποίημα αγάπης για τις πόλεις, εκείνες που διαδέχθηκαν μια φύση σε κρίση και εκείνες που σταδιακά υφίστανται τη δική τους κρίση. Δεν πρόκειται για μια προφητεία καταστροφών, όπως ο Ίταλο Καλβίνο λέει χαρακτηριστικά στο προλογικό σημείωμα για το έργο του. Άλλωστε κάτι τέτοιο, δε θα ήταν του χαρακτήρα του. Μέσα από τις σελίδες των αόρατων πόλεων, συναντάμε το Μάρκο Πόλο, ο οποίος με τη σειρά του συναντά τον Κουμπλάι Χαν στα βάθη της Ανατολής, στην Κίνα...και σταδιακά γίνονται φίλοι, γεγονός απόλυτα αληθινό ιστορικά. 

Μέσα από τις αόρατες πόλεις, ο Μάρκο Πόλο, θέλει να διηγηθεί στον Κουμπλάι Χαν, τους λόγους ή μάλλον τις κρυφές αιτίες που οδήγησαν τους ανθρώπους να ζήσουν σε πόλεις. Πρόκειται για επιθυμίες, μνήμες, ανταλλαγές πόθων, αναμνήσεων και λέξεων και όχι μόνο εμπορευμάτων...Ευτυχισμένες πόλεις αλλάζουν σχήμα διαρκώς, και χάνονται μέσα σε δυστυχισμένες πόλεις. 

Παραθέτω δύο αποσπάσματα από το έργο του σπουδαίου Ίταλο Καλβίνο...ομολογώ πως το πρώτο από τα δύο αποσπάσματα, με έκανε να βρω την απάντηση σε ένα από τα παλιά συναισθήματα, που μου γεννιόταν κάθε φορά που επισκεπτόμουν μια άλλη χώρα.

''...Ο Μάρκο μπαίνει σε μια πόλη. Βλέπει κάποιον σε μια πλατεία να ζει μια ζωή ή μια στιγμή που θα μπορούσαν να είναι δικές του. Στη θέση εκείνου του ανθρώπου τώρα θα μπορούσε να είναι ο ίδιος, αν είχε σταματήσει το χρόνο πολύ καιρό πριν, ή αν πολύ καιρό πριν, σε μια διασταύρωση, αντί να πάρει τον ένα δρόμο είχε πάρει τον αντίθετο και μετά από έναν μεγάλο γύρο βρισκόταν στη θέση εκείνου του ανθρώπου σ'εκείνη την πλατεία. Τώρα πια, από εκείνο το αληθινό ή υποθετικό του παρελθόν ο ίδιος είναι αποκλεισμένος. Δεν μπορεί να σταματήσει. Πρέπει να συνεχίσει μέχρι να φτάσει σε μια άλλη πόλη όπου τον περιμένει ένα άλλο παρελθόν του, ή κάτι που ίσως να ήταν ένα πιθανό του μέλλον και τώρα είναι το παρόν κάποιου άλλου. Ένα απραγματοποίητο μέλλον είναι μονάχα ένα κλαδί του παρελθόντος: ένα ξερό κλαδί. "''>Ταξιδέυεις για να ξαναζήσεις το παρελθόν σου;'''' ήταν στο σημείο εκείνο η ερώτηση του Χαν, ερώτηση που θα μπορούσε να διατυπωθεί και ως εξής:'''' Ταξιδεύεις για να ξαναβρείς το μέλλον σου;'''' Και η απάντηση του Μάρκο: ''''Το αλλού είναι ένας αντίστροφος καθρέφτης. Ο ταξιδιώτης αναγνωρίζει το λίγο που είναι δικό του, ανακαλύπτοντας το πολύ που ποτέ δεν είχε και που ποτέ δε θα έχει'...'''.

''...Ο Μάρκο Πόλο φανταζόταν ότι απαντούσε (ή ο Κουμπλάι Χαν φανταζόταν την απάντησή του) πως όσο περισσότερο χανόταν σε άγνωστους μαχαλάδες μακρινών πόλεων, τόσο περισσότερο καταλάβαινε τις άλλες πόλεις που είχε διασχίσει για να φτάσει μέχρι εκεί, και ανέτρεχε πάλι στους ενδιάμεσους σταθμούς των ταξιδιών του, και μάθαινε να γνωρίζει από την αρχή το λιμάνι από το οποίο είχε σαλπάρει, και τους ικείους τόπους των νεανικών του χρόνων, και τις γειτονιές γύρω απο το σπίτι του, και μια μικρή πλατεία όπου έτρεχε σαν ήταν μικρό παιδί...''

Οι αόρατες πόλης είναι ανάσα ζωής! Και σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό, μια μορφή πυξίδας αντίστοιχης με την 'Πυξίδα' του Mathias Enard, και του ήρωά του Φραντς Ρίττερ, που σαν άλλος Μάρκο Πόλο, αναζητά τον εαυτό του στη μακρινή Ανατολή, όπως άλλωστε και ο ήρωας του 'Νυχτερινού στην Ινδία' του Antonio Tabbuchi!