Ibtisam Azem: Το Βιβλίο της Εξαφάνισης, Εκδόσεις Gutenberg

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Η κορυφαία μεταφράστρια αραβικής λογοτεχνίας Πέρσα Κουμούτση, άνοιξε νέους δρόμους στη λογοτεχνία εδώ και χρόνια, φέρνοντάς μας σε επαφή με το έργο σπουδαίων φωνών. Στο τελευταίο ωστόσο βιβλίο που μόλις μετάφρασε στα ελληνικά, μας γνωρίζει την ανεπανάληπτη Ibtisam Azem, η οποία μαζί με τον Basim Khantakji έχουν γράψει τα δύο πιο επιδραστικά βιβλία στην αραβόφωνη σύγχρονη λογοτεχνία.

Η Ibtisam Azem, κάνει μια υπόθεση η οποία όταν ακόμα γραφόταν το βιβλίο παρέμενε υπόθεση. Σήμερα θα μπορούσαμε να πούμε ότι έγινε πράξη, αν λάβει κανείς υπόψη του το σχέδιο που εφαρμόζεται στην Παλαιστινιακή γη από τις ΗΠΑ και τη Βρετανία και θυμίζει την αναβίωση της Βρετανικής εντολής ή την άλλοτε Βρετανική Εταιρία των Ανατολικών Ινδιών. Η συγγραφέας, συμπυκνώνει τα υλικά της γραφής της γύρω από μια αλληγορία. Θέτει λοιπόν σε εμάς, αλλά πρωτίστως στους Ισραηλινούς αποικιοκράτες το εναγώνιο ερώτημα, τί θα συνέβαινε αν ξαφνικά εξαφανίζονταν οι Παλαιστίνιοι χωρίς καμία προειδοποίηση;

Το δυστοπικό σκηνικό που στήνει μέσα από τις γραμμές του βιβλίου η Ibtisam Azem, θυμίζει τη θριλερική αφήγηση του Karim Amelal στο ''Μπλε, άσπρο, μαύρο'' κάποια χρόνια πρίν...

Στην αφήγηση της συγγραφέα, υπάρχει μια ξεκάθαρη διαφοροποίηση ως προς την περιγραφή της καθημερινότητας των προσώπων. Η αίσθηση ότι ο χρόνος μετρά αντίστροφα σαν κλεψύδρα που αδειάζει, συνοδεύει την περιγραφή χαρακτήρων όπως αυτή του Αλάα, της γιαγιάς του της Τάτα, των Παλαιστίνιων γυναικών που δουλεύουν σε χωράφια γεμάτα χημικά, περιμένοντας το αυτοκίνητο που θα τις περάσει κάθε πρωί από τη γραμμή συνοριακού ελέγχου, τη γυναίκα που βιάζεται ομαδικά από Ισραηλινούς στρατιώτες μέσα στο σπίτι της. Η αίσθηση αυτή, δεν υπάρχει στις αφηγήσεις που συνοδεύουν τους χαρακτήρες των Ισραηλινών, όπως του Αριέλ και όλων των υπολοίπων, οι οποίοι ζουν σε μια άλλη πραγματικότητα που ακόμα κι όταν σε κάποιες περιπτώσεις δείχνουν ενδιαφέρον για τη ζωή έξω από τον μικρόκοσμό τους, δεν κατορθώνουν ποτέ να σπάσουν το φράγμα της επίφασης.

Η σκέψη που δημιουργείται στον αναγνώστη, είναι ότι ακόμα και όταν ένας Ισραηλινός είναι φίλος με έναν Παλαιστίνιο, στην πραγματικότητα τον αποδέχεται ως φίλο, μόνο όταν ο τελευταίος πάσχει από το σύνδρομο της Στοκχόλμης, έχοντας εμπεδώσει τα ''φιλελεύθερα στυλιστικά πρότυπα'' του ''πολιτισμένου'' Ισραηλινού. Δεν είναι φίλοι ποτέ, όταν ο Παλαιστίνιος διεκδικεί τα νόμιμα και αναντίρρητα δικαιώματά του για την ελευθερία και την αποτίναξη του ζυγού του κατακτητή. Γιατί ο Ισραηλινός που μεγαλώνει μέσα στους κόλπους του ακροδεξιού πλέον κράτους του, ακόμα και αν διαφωνεί με τις πολιτικές που εφραμόζονται τα τελευταία χρόνια, έμαθε να πιστεύει, ότι αν ένας Παλαιστίνιος καταφέρνει να εκφράσει τα πιστεύω του, είναι γιατί η ''Ισραηλινή δημοκρατία'' του το επιτρέπει. Αυτή, που επιτρέπεται κατά την άποψη του Ισραηλινού, να είναι η μόνη εξουσία σε θέση να ορίζει τα δικαιώματα, την ίδια στιγμή που τα καταλύει με τον πιο βάναυσο τρόπο. 

Ακόμα και όταν λαμβάνει χώρα η εξαφάνιση των Παλαιστινίων, και όλοι αναρωτιούνται πού μπορεί να πήγαν, αν υπάρχει κάποιο σχέδιο συνομωσίας, ούτε αυτό το γεγονός στέκεται ικανό για να απαλλαχθούν από το μίσος και τις προκαταλήψεις τους οι Ισραηλινοί. Οι προκαταλήψεις λειτουργούν σαν χείμαρρος. Σαν αυτόματος μηχανισμός, από όπου εκκινούν οι σκέψεις και κρύβονται οι ανασφάλειες. 

Πολύ συχνά κατά τη διάρκεια που προσπαθούν οι Ισραηλινοί να εξηγήσουν αυτό που συνέβη και εξαφανίστηκαν από προσώπου γης οι Παλαιστίνιοι, παρακολουθούμε τον Αριέλ να παρατηρεί λεπτομέρειες διακοσμητικές του διαμερίσματός του. Η μοίρα του, ακόμα και ως Ισραηλινού δημοσιογράφου που ψάχνει την αλήθεια και προσπαθεί να παραμείνει ουδέτερος και αντικειμενικός, δεν μπορεί να τον απαλλάξει από τα προνόμια που γεύεται εξαιτίας της τυχαιότητας με την οποία λειτουργεί η δικαιοσύνη, ακριβώς επειδή δε λειτουργεί...Μόνο ο Αριέλ και οι όμοιοί του, έχουν την πολυτέλεια να τους απασχολούν τέτοιες λεπτομέρειες. 

Πολύ συχνά  παρακολουθούμε τον Αριέλ να κάνει ντους. Αυτό δεν είναι άσκοπο. Ο Αριέλ ακόμα και σαν δημοσιογράφος που επιδιώκει να καταγράψει την αλήθεια, βρίσκεται στο στρατόπεδο των ισχυρών. Το νερό που συχνά τρέχει πάνω στο σώμα του, πιθανότατα λειτουργεί σαν προσπάθεια εξαγνισμού για τα εγκλήματα που διαπράττει το κράτος του.

Υπάρχει επίσης νόημα, στο ότι ο Αριέλ (μέχρι πρότινος φίλος του Αλάα), διαβάζει τις σκέψεις που βρίσκει στο ημερολόγιο του εξαφανισμένου Αλάα. Οι Παλαιστίνιοι έχουν εγγενή επιθυμία να ακουστούν. Να μεταλαμπαδεύσουν τον πόνο και την μαρτυρία τους με οποιοδήποτε δυνατό τρόπο. Ακόμα και ο Αλάα, που γράφει τις σκέψεις του απευθυνόμενος στη νεκρή πια γιαγιά του την Τάτα, προσπαθεί να κρατηθεί από κάποιο σταθερό σημείο αναφοράς. Να μη χάσει την ιστορία του, γιατί τότε διακινδυνεύει να χαθεί και ο ίδιος. Σε έναν κόσμο που χάνεται και καταρρέει, οι μνήμες και η ιστορία είναι τα μοναδικά δεδομένα που θα του εγγυηθούν ότι θα συνεχίσει να επιβιώνει.

Η Ibtisam Azem, ξεγυμνώνει τους ήρωές της. Τους αφήνει να μιλάνε χωρίς αντίλογο, να διατυπώνουν τις απόψεις τους και τις εμπεδωμένες προκαταλήψεις τους, εκθέτοντάς τους ανεπανόρθωτα. Άλλωστε εκεί που ελλοχεύει η προκατάληψη δεν έχει κανένα νόημα να αντιπαρατίθεσαι. Έχει όμως μοναδική ισχύ, να συγκεντρώνεις και να μνημονεύεις αλώβητη την επιχειρηματολογία του αντιπάλου, που συνοψίζεται σε θέσεις που κατακρημνίζονται από μόνες τους.

...''Γιατί δεν πεθαίνει ο καταραμένος να με αφήσουν επιτέλους ήσυχο; Οι ηλίθιοι τον χτύπησαν σαν να'ταν κούκλα από πανί. Είναι δυνατόν να μην μπορώ να ολοκληρώσω το άρθρο μου για τρίτη συνεχόμενη βραδιά, επειδή αυτοί οι άμυαλοι χρησιμοποιούν υπερβολική βία; Έπειτα μου τηλεφωνούν για να τρέξω να προλάβω τον φυλακισμένο πριν τους πεθάνει...Όμως δεν πέθανε ο άχρηστος ούτε χθες ούτε προχθές. Είπα στον Ράφι να τον αφήσει ήσυχο για μια μέρα.  Αφήστε τον να κοιμηθεί τους είπα. Βρωμούσε απίστευτα, δεν του επέτρεψαν ούτε να πάει στην τουαλέτα. Και τώρα με καλούν για τρίτη συνεχόμενη νύχτα, λες και τον λυπήθηκαν ξαφνικά, κι ανυπομονούν να τον σώσουν. Όταν έφτασα εκεί χθες άφριζε, σκέτη αηδία. Πόσο χρονών να'ναι ο νούμερο τρία; Δεκαεπτά;  Κόλλησα με αυτό το νούμερο δεν ξέρω γιατί, ίσως επειδή στέκεται ανάμεσα σε εμένα και το άρθρο μου. Μίρι με ακούς: Είσαι ακόμα εκεί;...''