Γιον Κάλμαν Στέφανσον: Παράδεισος και Κόλαση, Εκδόσεις Καστανιώτη

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Ρέυκιαβικ το 1963. Παρά το ότι έχει τιμηθεί με τις υψηλότερες λογοτεχνικές διακρίσεις στη χώρα του, ο Γιον Κάλμαν Στέφανσον, απέτυχε σε ένα από τα μαθήματα που κλήθηκε να αποδείξει τις επιδόσεις του, κατά τη διάρκεια των σπουδών του, στο Τμήμα Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Ισλανδίας. Υπήρξε μάλιστα, τρεις φορές υποψήφιος για το Nordic Council's Literature Prize, ενώ το 2005 έλαβε το Ισλανδικό βραβείο λογοτεχνίας και το 2015, τιμήθηκε με το βραβείο ξένου μυθιστορήματος του γαλλικού περιοδικού Lire.

Αν και η Ισλανδία βρίσκεται πολύ μακριά από την ελληνική πραγματικότητα, οποιοσδήποτε Έλληνας διαβάσει το "Παράδεισος και Κόλαση" του Γιον Κάλμαν Στέφανσον, θα νιώσει απίστευτη οικειότητα με τους ήρωες, οι οποίοι αν και γεωγραφικά βρίσκονται δίπλα στις υπόλοιπες σκανδιναβικές χώρες, παρουσιάζουν αρκετές ομοιότητες με ήρωες ελληνικών ναυτικών μυθιστορημάτων. Αυτό ακριβώς. Οι Ισλανδοί είναι ναυτικής παράδοσης λαός, όπως και οι Έλληνες. Για αυτό και μοιάζουν οι χαρακτήρες του Στέφανσον σαν να ξεπήδησαν από τη Μεγάλη Χίμαιρα του Καραγάτση...

Τί συμβαίνει όμως στο "Παράδεισος και Κόλαση"¨; 

Σε μια απομακρυσμένη γωνιά της Ισλανδίας, ένα παιδί μαζί με το Μπάρδουρ το φίλο του, καθώς επίσης και άλλους ψαράδες μπακαλιάρου, βρίσκονται καταμεσής του ωκεανού, όταν μια θύελλα τους αιφνιδιάζει.  Για κακή του τύχη, ο Μπάρδουρ, έχει ξεχάσει το πιο πολύτιμο αντικείμενο που διαθέτει ένας ψαράς στην Ισλανδία...τη νιτσεράδα του! Υποκύπτει στο φονικό ψύχος και πεθαίνει. Και τότε το παιδί, ξεκινάει ένα ταξίδι για να επιστρέψει στον κάτοχό του, το βιβλίο που είχε δανειστεί ο Μπάρδουρ και το οποίο του κρατούσε συντροφιά.

Στο βιβλίο αυτό, η ανθρώπινη ζωή και ο χρόνος, αναμετρώνται με τελείως διαφορετικούς όρους, από εκείνους που επιβάλλει η στεριά. Ο χρόνος στην απομακρυσμένη Ισλανδία, άλλοτε γίνεται ο καλύτερος συμπαραστάτης στον απαραίτητο εσωτερικό διάλογο των ανθρώπων και άλλοτε γίνεται ένα αιχμηρό νυστέρι, που φέρνει θύμησες από χαμένους στο βυθό, φίλους και συγγενείς. 

Η πένα του Γιον Κάλμαν Στέφανσον είναι τόσο βαθιά λυρική, που το μυθιστόρημα αυτό, θα μπορούσε να αποτελεί συρραφή ποιητικών σκέψεων, που μετουσιώθηκαν σε πεζό λόγο. Είναι αλήθεια, ότι το ύφος της πρόζας του, φέρνει στο μυαλό αρκετά την εξέχουσα γαλλόφωνη Καναδή συγγραφέα των Πρώτων Εθνών Naomi Fontain, που τη γνωρίσαμε μέσα από το Kuessipan. Η γεωγραφική απομόνωση περιοχών του χάρτη που βρίσκονται δίπλα στο βόρειο πόλο, συνδυαστικά με την αισθητική μυσταγωγία που δημιουργεί ο αχνός φωτισμός για όσο διάστημα κρατάει η μέρα, αποτυπώνονται άρτια και στους δύο αυτούς συγγραφείς.

''...Για δες λοιπόν τί παιχνίδια μας παίζει η ποίηση. Μα τί ηλίθιος είσαι, σχολιάζει ειρωνικά ο Έιναρ. Ο Πιέτουρ δε λέει τίποτα, αποφεύγει μάλιστα το βλέμμα του Μπάρδουρ, ο οποίος ξεστομίζει όλες τις βρισιές που του έμαθε η ζωή, και είναι πάρα πολλές. Οι βρισιές είναι καρβουνάκια που μπορούν να σε ζεστάνουν, αλλά δυστυχώς οι λέξεις ελάχιστα σε προφυλάσσουν απ'τον πολικό αγέρα που διαπερνά τα πάντα και χώνεται στη σάρκα και τότε, μια νιτσεράδα αξίζει όλα τα ποιήματα του κόσμου. Το παιδί και ο Μπάρδουρ κάθονται αντικριστά, καβάλα στον μπάγκο κι αρχίζουν να χτυπάνε τις παλάμες τους, στην αρχή σιγά σιγά, ύστερα πιο γρήγορα, όσο μπορούν, συνεχίζουν μέχρις ότου ο Μπάρδουρ ζεσταίνεται αρκετά, μέχρις ότου το παιδί ιδρώσει, λαχανιάσει. Κι όμως, η ζεστασιά δεν αργεί να εγκαταλείψει το Μπάρδουρ που ρίχνει γροθιές σ'ολο του το κορμί για να το ζεστάνει, θ'αρρωστήσω, σκέφτεται, τσατισμένος, και θα χάσω την επόμενη ψαριά, θα χάσω την πίστωση στο μαγαζί, θα χάσω το μερτικό μου στην ψαριά, γαμώ την τύχη μου, πετάει, τί γκαντεμιά να χάσω το μερτικό μου. Το ψάρι δεν είναι ένα ψυχρό σπονδυλωτό είδος που ζει στο νερό και αναπνέει με βράγχια, το ψάρι είναι κάτι παραπάνω απ'αυτό. Τα περισσότερα ισλανδικά χωριά χτίστηκαν πάνω σε κόκαλα μπακαλιάρου, είναι οι πυλώνες που στηρίζουν το θόλο των ονείρων...''