Ghassan Kanafani: Διηγήματα Από τη Γη των Πικραμένων Πορτοκαλιών, Εκδόσεις Σάλτο

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Ο Ghassan Kanafani, μετρ της Παλαιστινιακής λογοτεχνίας, γράφει σαν να προετοιμαζόταν όλη του τη ζωή για μάρτυρας...

Η γραφή του καθρεφτίζει την αναπόδραστη μοίρα μιας περιοχής της γης που καταδικάστηκε σε απομόνωση και θάνατο. Τη Γη των Πικραμένων Πορτοκαλιών. Ο τίτλος, που αναφέρεται και σε ομώνυμο διήγημά του, αποκαλύπτει με απαράμιλλο λυρισμό, πώς ένα αγαθό που ανθίζει στην παλαιστινιακή γη, αρπάζεται από ξένα αποικιοκρατικά χέρια. Το άλλοτε γλυκό αυτό φρούτο με τους ζουμερούς χυμούς μετατρέπεται σε προϊόν μαρασμού, συμβολίζοντας την πίκρα που καταπίνουν καθημερινά οι αποικιοκρατούμενοι  Παλαιστίνιοι. Ο πρώτος λαός στην ιστορία της ανθρωπότητας που αποικιοκρατείται εδώ και δεκαετίες, έχοντας με το μέρος του μόνο λαούς, αλλά όχι πολιτικούς θεσμούς της διεθνούς κοινότητας. 

Ο Kanafani γεννήθηκε στην Άκκα, το 1936 (υπό βρετανική κατοχή). Είδε την οικογένειά του να εκτοπίζεται, αναγκαζόμενος να ζήσει στη Συρία, το Κουβέιτ και τον Λίβανο. Σπούδασε αραβική λογοτεχνία στη Δαμασκό. Το 1972 δολοφονήθηκε από την Υπηρεσία Πληροφοριών του Ισραήλ, τη Mossad. 

Προσφάτως, διάβασα σε άρθρο, με αφορμή την επικείμενη κυκλοφορία του βιβλίου ''Ο Βιβλιοπώλης της Γάζας'' του Rachid Benzine, ότι η ανάγνωση συνιστά μια μορφή αντίστασης. Το ίδιο και η γραφή. Και πράγματι έτσι είναι. Γιατί αν δεν ίσχυε κάτι τέτοιο, αν δεν ήταν αντίσταση η γραφή και η ανάγνωση, δεν εξηγείται αλλιώς η μυστική υπηρεσία του Ισραήλ να βάλει στόχο έναν διανοούμενο Παλαιστίνιο, με βαθιά συνεισφορά στην παλαιστινιακή λογοτεχνία και κουλτούρα. Αν δεν ήταν αντίσταση η μελέτη κειμένων, δε θα μπορούσε να εξηγηθεί με άλλο τρόπο ο βομβαρδισμός του ιστορικού βιβλιοπωλείου του Σαμίρ Μανσούρ στη Γάζα τον Μάιο του 2021. Ενός βιβλιοπωλείου που μετρούσε 21 χρόνια ζωής αποτελώντας σημείο αναφοράς και ταυτόχρονα διέξοδο για τους Παλαιστίνιους. Η είδηση μπορεί να μη βρήκε ποτέ αποδέκτες της διεθνούς κοινής γνώμης, η αλήθεια είναι όμως ότι καταστράφηκαν πάνω από 90.000 τίτλοι βιβλίων. Ευτυχώς το βιβλιοπωλείο αυτό άνοιξε και πάλι έναν χρόνο αργότερα έπειτα από αγώνες που έδωσαν δύο δικηγόροι που ασχολούνταν με τα ανθρώπινα δικαιώματα. 

Η γραφή του Kanafani προκαλεί. Ξεσηκώνει αλύπητα. Τα βάζει με τον ίδιο του τον εαυτό, ζώντας από μικρός τον επικείμενο θάνατό του, που στιγμάτισε τη γενέτειρά του αμετάκλητα. Βιώνοντας τον διωγμό, αναγκασμένος να ξενιτεύεται για να σπουδάσει και να επιβιώσει, δε συγχωρεί τον εαυτό του που το μοναδικό του όπλο αντίστασης υπήρξε η γραφή. Πιστεύει πως δε μπορεί να υποψιαστεί καν, το θάρρος που χρειάζεται ένας αγωνιστής που το χέρι του είναι οπλισμένο και ζει στα παλαιστινιακά εδάφη. 

Αν και τα διηγήματα του Kanafani είναι έμπλεα λυρισμού, δεν έχει ομοιότητες με την Etel Adnan που μας παρέδωσε το θρυλικό έργο ''Τζενίν''.

Η αφήγησή του είναι λιτή, με διακριτά σημεία σουφισμού. Ξεκινάει να γράψει αφού πρώτα έχει αποδεχτεί ότι οι ήρωές του βρίσκονται νομοτελειακά πολλά σκαλοπάτια διαβίωσης κάτω από τον εχθρό. Οι δικοί του άνθρωποι δε χρειάζονται λόγια πολλά για να συνεννοηθούν. Ένα βλέμμα αρκεί για να κατανοήσουν τον πόνο που μετατράπηκε σε συλλογική μνήμη. Κουβαλάνε στο σαρκίο τους τον εθνικό τους ύμνο, που δεν είναι άλλος από ένα μοιρολόι με σημεία αναφοράς τις συνάξεις σε σπίτια γνωστών και το τσάι. 

Παραθέτω απόσπασμα από το ''Ένα φύλλο από τη Γάζα''

...Όχι φίλε μου! Δεν θα έρθω στο Σακραμέντο, και δεν λυπάμαι καθόλου γι'αυτό, όχι, και ούτε θα τελειώσουμε μαζί  αυτό που αρχίσαμε στην παιδική μας ηλικία: Εκείνο το μυστηριώδες συναίσθημα που είχες καθώς άφηνες τη Γάζα, εκείνο το μικρό συναίσθημα θα πρέπει να ξεσηκώσει μέσα σου έναν γίγαντα.. πρέπει να μεγαλώσει, πρέπει να το αναζητήσεις για να βρεις τον εαυτό σου..εδώ, ανάμεσα στα ερείπια της απαίσιας ήττας..

Δεν θα'ρθω κοντά σου.. γύρνα εσύ σε μας.. γύρνα.. για να μάθεις από το πόδι της Νάντια, το ακρωτηριασμένο ψηλά από τον μηρό, τί είναι η ζωή.. και ποια είναι η αξία της ύπαρξης..

Γύρισε πίσω φίλε μου.. Σε περιμένουμε όλοι..

Κουβέιτ, 1956