Emmanuelle Carrere: Λιμόνοφ, εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Ο Λιμονόφ του Emmanuel Carrere, είναι το πιο ανατρεπτικό βιβλίο που θα μπορούσα να διαβάσω, καθώς το 2021 προχωρά προς το τέλος του. Ο Carrere, Γάλλος αστός με μητέρα ιστορικό και μεγαλωμένος σε ένα περιβάλλον που ευνοούσε την έρευνα σε βάθος, και το ενδιαφέρον για την παγκόσμια πολιτική, εξιστορεί τη βιογραφία του Λιμόνοφ, της πιο αμφιλεγόμενης κατά κυριολεξία προσωπικότητας, που στιγμάτισε τις πολιτικές εξελίξεις της σύγχρονης Ρωσίας και όχι μόνο. 

Ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει τη ζωή του αναμφισβήτητα μυθιστορηματικού ήρωά του ο συγγραφέας, έχει έντονο ενδιαφέρον, γιατί κατά κάποιον τρόπο ερμηνεύει μέσα από αποσπάσματα της δικής του ζωής, τις αιτίες που η περσόνα Λιμόνοφ, κέντρισε την περιέργειά του, σε σημείο που η έρευνα για τη ζωή του ήρωα, διήρκεσε 4 ολόκληρα χρόνια, πριν φτάσει να τον συναντήσει από κοντά και να μιλήσουν. Φυσικά, η ζωή του Λιμόνοφ, δεν είναι δύσκολο να προκαλέσει το ενδιαφέρον, και αν κάποιος διαβάσει το βιβλίο της βιογραφίας του σε σύντομο χρονικό διάστημα, αναπόφευκτα αισθάνεται ότι έχει έρθει σε επαφή όχι μόνο με την ιστορία και την πολιτική, αλλά και με τον κόσμο του underground, ως τον κινητήριο μοχλό και το βασικό έρεισμα της ζωής του Λιμόνοφ. 

Το πιο ιδιαίτερο και συναρπαστικό από όλα, είναι ότι έστω και στη σκέψη, αν υποθέσουμε ότι ρητά δε θα κατάφευγε κανείς σε χαρακτηρισμούς, η προσωπικότητα του Λιμόνοφ, δεν επιτρέπει την κατάταξη ουτε και νοερά, σε καμία γνώριμη "φόρμα". Υπάρχουν σημεία της εξιστόρησης που οδηγούν τον αναγνώστη να λατρέψει αυτόν τον ευαίσθητο ήρωα και επαναστάτη, από την άλλη η σκληρότητά του και η ζωή του είναι τέτοια που δε μπορεί να πρόκειται για τίποτα άλλο εκτός από έναν κακοποιό με φασιστοειδείς αναφορές. Παρόλα αυτά, τα περιστατικά της ζωής του ως το τέλος, δεν επιτρέπουν καμία κατάταξη σε οποιαδήποτε πλευρά θα ήταν γνώριμη και άρα προσιτή. Ο Λιμόνοφ έμοιαζε να προσπαθεί να αποφύγει ένα μόνο πράγμα στο συνταρακτικό βίο του, την αναφορά σε αυτόν ως ενός κατανοητού πεδίου...Οι μόνες σίγουρες διαπιστώσεις είναι τέτοιες, που αδυνατούν να περιγράψουν το Λιμόνοφ σε όλο του το μεγαλείο, και αν κάποιος δε γνωρίζει τη ζωή του, εύκολα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι σαν αυτόν υπάρχουν πολλοί. Και τέτοιες διαπιστώσεις είναι ότι πρόκειται για έναν underground αγωνιστή ενάντια σε οποιαδήποτε στερεοτυπική εξουσία, παρά το γεγονός ότι δεν κατάφερε ποτέ να ξεπεράσει το σταλινισμό με τον οποίο γαλουχήθηκε, ούτε τη λύπη του για το τέλος της σοβιετικής αυτοκρατορίας. Η προσωπική του ζωή, συχνά προκαλεί σοκ, όχι τόσο εξαιτίας των ακραίων σχέσεων που δημιούργησε, όσο λόγω της εμμονής του να ωθεί τον εαυτό του στα άκρα με κάθε τρόπο και σε κάθε έκφανση της ύπαρξής του. Σχεδόν μέσα από την πρόκληση πόνου στον εαυτό του, δίνει την εντύπωση ότι προσπαθούσε να ξεπεράσει το ατομικό του κενό.

 Μεγαλωμένος από μία μητέρα που δε σκαμπάζει από πολλές ευαισθησίες, ούτε τις θεωρεί απαραίτητο συστατικό στο μεγάλωμα ενός αγοριού, και από έναν πατέρα υπαξιωματικό, απόλυτα ταγμένου στις επιταγές του συστήματος, επιδιώκει με κάθε κύτταρο της ύπαρξής του, να γίνει κάτι άλλο από έναν προλετάριο. Ταυτόχρονα μισεί εξίσου το ίδιο, τόσο τους προλετάριους, όσο και τους εξουσιαστές. Στην ουσία, επιδιώκει να χτίσει μία πραγματικότητα έξω από τα δεδομένα με τα οποία ήρθε σε επαφή, στη ρωσική κοινωνία στην οποία μεγάλωσε. Η πραγματικότητα αυτή, θα τον οδηγήσει στη Γαλλία και στις ΗΠΑ, όπου θα περάσει από τη φάση του επιτυχημένου συγγραφέα της underground σκηνής, στη φάση του περιθωριακού κατάπτυστου luben, που η ζωή του μοιάζει με ένα φιάσκο. Θα πάρει τα όπλα στον πόλεμο της Σερβίας τη δεκαετία του '90 (γιατί θαυμάζει τον αγώνα αυτών των απολίτιστων Βαλκάνιων), και θα γνωρίσει τους Τσέτνικ από κοντά, στοιχείο που μετά από κάποιες σελίδες όπου ο αναγνώστης αρχίζει να πιστεύει ότι αποκτά εικόνα για το Λιμόνοφ, την κάνει να καταρρίπτεται και πάλι. Θα περάσει μέσα από τα συντρίμια σπιτιών και κτιρίων, ανάμεσα από διαμελισμένα πτώματα, θα διασταυρωθεί με όλες τις φράξιες που πήραν μέρος στον πόλεμο, με άτομα του υποκόσμου, με τους απάνθρωπους Ουστάσι, και θα φύγει από εκεί αφήνοντας ερωτηματικά για τη δράση του, και κάνοντας τις πωλήσεις των βιβλίων του να πέφτουν κατακόρυφα. 

Ωστόσο, όπως γίνεται αντιληπτό σε όλη την πορεία του βίου του, και παράλληλα με όλες τις δυνάμεις που πλαισίωναν τη 'χουλιγκάνικη' προσωπικότητά του, ο Λιμόνοφ υπήρξε σταθερός σε μία μόνο αξία, στην υπεράσπιση των μειονοτήτων, όποιες κι αν ήταν αυτές! Η παραμονή του στις φυλακές του Λεφόρτοβο, με την κατηγορία της συμμετοχής σε τρομοκρατική οργάνωση που θα υπέσκαπτε τα θεμέλια της σταθερότητας τη κυβέρνησης του Καζακστάν, γιατί ναι έφτασε και μέχρι εκεί η χάρη του, σε μια προσπάθεια επαφής με τους γνήσιους λαούς όπως τους ονόμαζε της Κεντρικής Ασίας, που θα τους άξιζε να ελευθερωθούν από τις δικτατορίες τους, του έδωσε το χρόνο να γράψει αρκετά βιβλία. Το βιβλίο τελειώνει με την αναφορά στον πρόεδρο Πούτιν, την αέναη κόντρα που είχε με το Λιμόνοφ και τον πολιτικό συνεργάτη του τελευταίου, το διάσημο σκακιστή Κασπάροφ, μέσα από μία εξισωτική σχεδόν περιγραφή των κοινωνικών καταβολών των αρχών του βίου τόσο του Λιμόνοφ όσο και του Πούτιν. Και έτσι παρά το ότι ο Λιμόνοφ αηδίαζε με περιστατικά της ρωσικής πολιτικής σκηνής όπως εκείνο που επετράπη με κυβερνητική απόφαση ο θάνατος πάνω από 150 ατόμων σε θέατρο της Μόσχας, το οποίο κατέλαβαν Τσετσένοι αντάρτες, θα μείνει στη σκιά της εξουσίας να κάνει λόγο για δημοκρατία και ατομικά δικαιώματα, έννοιες τις οποίες πάντοτε σνόμπαρε και τις θεωρούσε πεδίο ενασχόλησης των ηττημένων... Αυτός ο άλλοτε πρωταθλητής των ρωσικών "ζαπόι' (μεθύσια μέχρι τελικής πτώσης), που στη ρωσική κουλτούρα θεωρούνται σαν το πέρασμα από μία διάσταση σε μια άλλη, αν ο πότης καταφέρει και επιβιώσει, έφυγε από τη ζωή το 2020, διαφορετικά αν ζούσε ακόμα, παρά το προχωρημένο της ηλικίας του, κάτι θα σκάρωνε... Ο Carrere, μέσα από μία εξιστόρηση ακριβείας, στην οποία διακρίνει κανείς εύκολα τη γαλλική nonchallance στην οποία γαλουχήθηκε, παρά το έντονο ενδιαφέρον του για τα πράγματα, συνθέτει ένα έργο μοναδικό και αληθινά ανατρεπτικό που μόνο ένας πολύ ικανός συγγραφέας μπορεί να γράψει!