Χανς Μάγκνους Έντσενσμπέργκερ: Αναβρασμός, Εκδόσεις Εστία

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Είναι γνωστός ως το enfant terrible της γερμανικής αριστεράς κατά τη δεκαετία του 1960. Μέσα από τη νοσταλγική ματιά της νιότης που πέρασε, μέσα από τον αυτοβιογραφικό αναβρασμό των νεανικών του χρόνων, ο Χανς Μάγκνους Έντσενσμπέργκερ, αφήνει στα χέρια μας έναν πολύτιμο οδηγό σκέψης, για τα πολιτικά κινήματα της εποχής του, αλλά και για την πολιτική γενικότερα.

Αν και ως έφηβος έγινε μέλος της νεολαίας του Χίτλερ, αποχώρησε λίγο αργότερα λέγοντας χαρακτηριστικά ότι πάντα υπήρξε ανίκανος να είναι καλός σύντροφος και ότι αδυνατεί να μένει στη γραμμή...και ευτυχώς θα συμπληρώσουμε οι αναγνώστες.

Στο βιβλίο Αναβρασμός, ο συγγραφέας περιγράφει στιγμές της ζωής του, μέσα από τις αναμνήσεις του από ταξίδια στη Σοβιετική Ρωσία, ανθρώπους με τους οποίους ήρθε σε επαφή, τη σχέση με τις δύο γυναίκες που σημάδεψαν το βίο του, εμπειρίες από τη συμμετοχή του στη RAF (Φράξια Κόκκινος Στρατός-Ομάδα Μπάαντερ-Μάινχοφ) Είναι χαρακτηριστικό ένα σημείο όπου αναφέρεται η ακόλουθη σκέψη:

'Βγάζω το συμπέρασμα ότι η RAF δημιουργήθηκε κατά λάθος. Ο μοναδικός σκοπός της πρώτης ένοπλης δράσης της ήταν να απαλλαγεί ένας συνένοχος από δυο χρόνια φυλακή...Με την πρωτοβουλία τους όμως οι δράστες είχαν περιέλθει σε αδιέξοδο. Στην παρανομία δεν τους έμενε άλλη επιλογή από το να ψάχνουν κρυψώνες, να βρίσκουν λεφτά με επιθέσεις σε τράπεζες και να επινοούν ιδεολογικά κίνητρα για τη δράση τους."

Μέσα από αυτή τη σύντομη σκέψη, αποτυπώνεται η χρήσιμη οπτική του Έντσενσμπέργκερ. Γίνεται πρόδηλη η λαϊκή δυσαρέσκεια της εποχής, με επίκεντρο τη Δυτική Γερμανία, που αναζητώντας διεξόδους στην έκφραση της αποτυχίας του πολιτικού μοντέλου τόσο του δυτικού όσο και του ανατολικού κόσμου προσπαθεί να εφεύρει έναν νέο δρόμο, τη γνωστή ακροαριστερή οργάνωση Μπάαντερ-Μάινχοφ. Ωστόσο και παρά το γεγονός ότι ο ίδιος ο Έντσενσμπέργκερ συμμετείχε στην οργάνωση αυτή, και αποτελούσε για χρόνια φωνή της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς στη Δυτική Γερμανία, παρουσιάζει ρητά, όχι τόσο την αποτυχία της μιας ή της άλλης ιδεολογικής διαδρομής, όσο το μονόδρομο ενός αναπόδραστου πολιτικού ρεαλισμού, που συχνά έχει αποδείξει ότι καταφέρνει να ακυρώσει τις απανταχού επικρατούσες ιδεολογικές συνθήκες. Και αυτό το στοιχείο το διατυπώνει με επιτυχία στον Αναβρασμό.

Ο Χανς Μάγκνους Έντσενσμπέργκερ, αφηγείται τόσο την υποκριτική, συντηρητική, αυταρχική πολιτική των καιρών της νιότης του στη Δυτική Γερμανία, όσο και την ιδεολογική κατάρρευση πεποιθήσεων των οποίων είχε γίνει κοινωνός και αφορούσαν τη Σοβιετική Ρωσία. Μέσα από δύο ταξίδια που πραγματοποίησε στη Σοβιετική Ρωσία, ένα το 1963 και ένα το 1966, που στο βιβλίο συνιστούν δύο ολόκληρα ξεχωριστά κεφάλαια, ο συγγραφέας γίνεται μάρτυρας μιας συχνής ιδεολογικής ένδειας, περιγράφει πολιτικές εξελίξεις που είχαν κατά κύριο λόγο συγκυριακό χαρακτήρα, ξεγυμνώνει το πολιτικό πρόσωπο του Χρουστσώφ, αλλά και την 'έπαρση'  συγγραφέων όπως ο Σάρτρ, που στη χώρα τους πολύ καλά επαναστατούσαν παρέμεναν όμως αμίλητοι όταν βρίσκονταν σε συνέδρια συγγραφέων στην ευρωπαϊκή πλευρά της Σοβιετικής Ρωσίας ...

Με αφορμή ένα συνέδριο για συγγραφείς επισκέφτηκε και ο Χανς Μάγκνους Έντσενσμπέργκερ για πρώτη φορά τη Ρωσία. Ωστόσο δεν έμεινε μόνο στην πόλη του συνεδρίου. Τα προσεχή χρόνια, διέσχισε σχεδόν ολόκληρη τη ρωσική επικράτεια, ακόμα και περιοχές της χώρας που όπως χαρακτηριστικά περιγράφει βρίσκονταν πιο κοντά με τις Η.Π.Α. και την Ιαπωνία, παρά με την ευρωπαϊκή ήπειρο. 

Μέσα από μια ιστορική αναδρομή με έμφαση σε προσωπικές αναμνήσεις και εμπειρίες, ο συγγραφέας του Αναβρασμού, αφηγείται το πέρασμά του από την επαναστατική ορμή της νιότης του, σε μια ψύχραιμη θέαση των καταστάσεων και μια πιο ολιστική προσέγγιση της πολιτικής, εκείνης που στάθηκε ικανή να εξηγήσει τις μελλοντικές εξελίξεις της πνευματικής αφετηρίας εκατομμυρίων φοιτητών της γενιάς του που είχαν εναποθέσει τις ελπίδες τους σε μια αλλαγή. Ο Έντσενσμπέργκερ αφηγείται το πέρασμά του από την προσμονή της αλλαγής στο ερώτημα αν τελικά μπορεί ποτέ αυτή να επέλθει, με όχημα πάντα τα προσωπικά του βιώματα...

'Ένα είδος καθαρτηρίου. Μια μέρα όλα τέλειωσαν. "Με πιάνει, δεν ξέρω γιατί, μια μεγάλη αταραξία." Όταν έγραφα αυτές τις δυο γραμμές, είχε ανατείλει η εποχή της εξομάλυνσης. Είχε μήπως επανακάμψει η λογική; Όχι. Ωστόσο, μάταιος δεν ήταν ο αναβρασμός εκείνος. Εξαρτάται από το τι κόμισε τελικά. Όχι μόνο σε μένα αλλά στους περισσότερους, ακόμα και σ'αυτούς που δεν είχαν σχέση μαζί του.'