Benjamin Labatut: Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο, εκδόσεις Δώμα

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Ο Labatut γεννημένος το 1980 στο Ρότερνταμ και μεγαλωμένος στη Χάγη, το Μπουένος Άιρες και τη Λϊμα, κατάγεται από τη Χιλή και το βιβλίο του "Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο", έχει ήδη μεταφραστεί σε 20 γλώσσες ενώ έχει προκαλέσει θόρυβο με το στερνό του αυτό επίτευγμα. Αναφέρομαι σε επίτευγμα κυριολεκτικά, γιατί συνθέτει με άρτια ματιά τον κόσμο της επιστήμης με το "μύθο", αφού πρόκειται για δύο έννοιες αλληλένδετες τελικά, ένα επιχείρημα που θα μπορούσε να δικαιολογεί και την παρακαταθήκη του μαγικού ρεαλισμού, με την οποία έρχονται σε επαφή αναπόφευκτα όλοι οι συγγραφείς λατινοαμερικανικών χωρών. 

Βέβαια εδώ δεν πρόκειται για ένα λογοτεχνικό προιόν του μαγικού ρεαλισμού με τη στενή έννοια, αν και υπάρχουν σημεία που και αυτό το είδος είναι εμφανές. 

Διαβάζοντας Labatut, ο αναγνώστης μαθαίνει ένα σωρό επιστημονικά στοιχεία και λεπτομέρειες, με έναν τρόπο τόσο εύπεπτο και μοναδικό, που είναι αδύνατον να μην προχωρήσει η ανάγνωση, ενώ είναι πολύ πιθανό να νιώσει κανείς ότι εξοπλίζει τον εαυτό του με ένα γνωσιολογικό πλαίσιο, ικανό να τον βγάλει ασπροπρόσωπο σε παιχνίδια τύπου trivial pursuit. Πολλά από αυτά τα οποία μαθαίνουμε μέσα από το βιβλίο του συγγραφέα, είναι μερικές από τις πιο απαιτητικές λεπτομέρειες που θα μπορούσε να γνωρίζει κάποιος για έννοιες που λαμβάνουμε δεδομένες και πλέον προσπερνάμε χωρίς σκέψη. Ο Labatut, μας βάζει να σκεφτούμε και να δούμε τον κόσμο πιο σφαιρικά, να αλλάξουμε οπτική γωνία, να επαναπροσδιορίσουμε αυτά που ξέρουμε και να τα αντιληφθούμε από ένα νέο πρίσμα. 

Πώς από ένα χρώμα που έχει μείνει γνωσ΄το στην ιστορία ως το "κυανό της Πρωσίας", και το οποίο πρωτοχρησιμοποιήθηκε στο ζωγραφικό έργο "η ταφή του Χριστού" του Ολλανδού Πίτερ βαν ντερ Βερφ, παράχθηκαν κάψουλες κυανίου, με τις οποίες αυτοκτόνησαν μαζικά χιλιάδες Γερμανοί όταν η χώρα τους ηττήθηκε στο Β' Παγκόσμιο πόλεμο; Γιατί η ανθρωπότητα οφείλει τον πολλαπλασιασμό της στο πείραμα Χάμπερ, που με τη μέθοδό του έλυσε το πρόβλημα της ανάπτυξης των καλλιεργειών μέσω της μαζικής παραγωγής αζώτου, δεδομένου ότι η έλλειψη λιπασμάτων στις αρχές του 20ού αιώνα θα είχε οδηγήσει στην ασιτία εκατομμύρια ανθρώπους; Ποιά είναι η ιδιομορφία Σβάρτσιλντ, που απειλούσε τη θεωρία της σχετικότητας του Άινσταιν και προκειμένου να μην ανησυχήσει ο κόσμος για τη μαύρη τρύπα που έστεκε σα δαίμονας πάνω από τα κεφάλια τους, χρησιμοποίησε τη λογική της θεωρίας του ώστε να καμουφλάρει το σκίσιμο στον ιστό του χωροχρόνου σαν να επ΄ρόκειτο για την κουρτίνα μιας θεατρικής σκηνής; Ποιός είναι ο εκκεντρικός μαθηματικός Σινίτσι Μοτσιζούκι που ακολουθώντας το παράδειγμα του Γκρότεντικ, απομονώθηκε πλήρως από τον κόσμο, έχοντας δει την αλήθεια των μαθηματικών;Πώς έφτασε ο Σραίντινγκερ μέσα από τη διαμάχη του με το Χάιζενμπεργκ για την πατρότητα της κβαντομηχανικής (την οποία αποκήρυσσε ο Άινστάιν), να διατυπώσει το πασίγνωστο πλέον θεώρημά του για το παράδοξο με τη γάτα και το μαύρο κουτί; 

Το υπέροχο με το Labatut, δεν είναι ότι απλά παίρνουμε τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, αλλά το ότι μας δείχνει το δρόμο της ανάπτυξης της επιστήμης μέσα από τις πιο ταραγμένες ιστορικά περιόδους της υφηλίου, δημιουργώντας μας εύλογα την αμφιβολία για το ποια είναι η αρχή του νήματος και πού θα πρέπει να την αναζητήσουμε...

Δεν είναι τα χημικά αέρια, οι εκρηκτικές ύλες, τα μαζικά όπλα που κάνουν την ιστορία να προχωρά, είναι τα μαθηματικά. Αυτά είναι που έχουν τόση δύναμη, την οποία τα πιο κορυφαία μαθηματικά μυαλά των οποίων οι ιδιωτικές ζωές σοκάρουν, δε μπορούσαν να συλλάβουν, και για το λόγο αυτό στη λύση διοφαντικών εξισώσεων δε μπο΄ρούσαν ποτέ να επιστρέψουν στην αρχή των σημειώσεών τους και να εξηγήσουν πώς έφτασαν ως εκεί. Πίσω από κορυφαία (επιτεύγματα;) της εποχής μας, κρύβεται το άπειρο της μαθηματικής επιστήμης που κινείται πλέον αυτόνομα, βλέποντάς μας αφ'υψηλού, αλλάζοντας ριζικά τις ζωές και το τοπίο που μας περιβάλλει με τρόπο που δεν είμαστε σε θέση να υπολογίσουμε καμία παράμετρο αυτών των δομικών αλλαγών, ούτε να αντιπαραρατεθούμε με αυτό που προέκυψε από ανθρώπινο πνεύμα, αλλά πλέον το ξεπέρασε και κινείται αυτόνομα, ενώ το ανθρώπινο είδος  βρίσκεται πάνω στο άρμα ενός διαστημόπλοιου, γεμάτου εξισώσεις και αριθμούς και οδηγείται όπου το πηγαίνει...

Η λεπτομερής περιγραφή του ιδιωτικού βίου κορυφαίων επιστημονικών μυαλών του 20ού αιώνα, θέτει ερωτηματικά για τη δύναμη της ψυχής ως του πλέον ανεξερεύνητου γνωσιολογικά χώρου, και το κατά πόσο αυτή συμμετέχει στο πνευματικό πινγκ πονγκ με το μαθηματικό άπειρο...

Τελικά η ηθική μπορεί να απαιτηθεί από την επιστήμη; Θα μπορούσε η τελευταία να αποτελεί το μεταφυσικό πεδίο στο οποίο ο Βίτγκενσταιν εντόπιζε το απόλυτο της ηθικής; Υπάρχει η έννοια της ηθικής απολυτότητας έξω από το λόγο και τα γεγονότα με τα οποία και μόνο μπορούμε να κρίνουμε και να συγκρίνουμε καταστάσεις; H σκέψη αυτή μου γεννήθηκε όσο προχωρούσα τις σελίδες του "όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο". Είναι αληθινά τρομακτικό να συνειδητοποιείς ότι αν η ηθική μπορεί να υπάρχει μόνο σε κάποιο μεταφυσικό χωροχρονικό περιβάλλον, τότε αυτό μπορεί να είναι το άπειρο της επιστήμης που δε θα συλλάβουμε ποτέ...

Η σύνδεση του παρόντος με τα προαναφερθέντα επιτεύγματα, προκύπτει μέσα από το τελευταίο κεφάλαιο του Labatut, το νυχτερινό κηπουρό...Ποιός είναι ο νυχτερινός κηπουρός οφείλει να το ανακαλύψει κάθε αναγνώστης του πιο πρωτότυπου μυθιστορήματος των τελευταίων ετών.