Άντον Τσέχοφ: Ο Θάλαμος αρ.6, Εκδόσεις Γκοβόστη

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Με εφαλτήριο γεγονός, το θάνατο του Άντον Τσέχοφ το έτος 1904, πρεσβευτές διαφόρων χωρών, ρωτήθηκαν από Ρώσους δημοσιογράφους, εάν ο Τσέχοφ είναι γνωστός στο αναγνωστικό κοινό των χωρών τους. Ο Έλληνας πρέσβης απάντησε ότι στην Ελλάδα υπήρξε ελάχιστα γνωστός. Ο ομογενής Μιχαήλ Λυκιαρδόπουλος, ο οποίος διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στο κίνημα του Ρωσικού συμβολισμού, και συνεργαζόταν με το περιοδικό Παναθήναια, το οποίο είχε πρωτοπαρουσιάσει τον Τσέχοφ ως διηγηματογράφο στην Ελλάδα, έγραψε μια επιστολή διάψευσης των δηλώσεων του πρέσβη. Στην επιστολή τόνιζε, ότι στην Ελλάδα ήταν εξαιρετικά δημοφιλής και γνωστός ως διηγηματογράφος και θεατρικός συγγραφέας.

Ο ίδιος ο Τσέχοφ, έμαθε τα πρώτα του γράμματα σε ελληνικό σχολείο στη γενέτειρά του, την Ταγκανρόγκ, στην Αζοφική θάλασσα. Η γραφή του σπουδαίου αυτού συγγραφέα, συνδέεται άρρηκτα με το πνεύμα της μεθόδου Στανισλάφκσι στο θέατρο. Το φημισμένο θέατρο τέχνης, υπήρξε πρωτοποριακό, όσον αφορά τη δημιουργία ατόφιων στιγμών της πραγματικότητας, μέσα από την προσπάθεια οι ηθοποιοί να βιώνουν τα γεγονότα που υποδύονται ως αληθινά.

Ο Θάλαμος αρ.6, διαδραματίζεται σε ένα δημοτικό νοσοκομείο κάποιας ρωσικής επαρχίας, στο οποίο επί 20 χρόνια εργάζεται ως γιατρός-διευθυντής ο Αντρέι Εφίμιτς. Μέσα στο νοσοκομείο, υπάρχει και ο θάλαμος αριθμός 6, που είναι η ψυχιατρική πτέρυγα. Τους νοσηλευόμενους επιβλέπει ο Νικήτας, ο οποίος είναι ένας αδίστακτος άνθρωπος, ποτισμένος από την επιταγή της ακραιφνούς κατασταλτικής βίας, ως πυλώνα διατήρησης της 'τάξης΄.

Εκτός από ένα βαθύτατο κοινωνικό σχόλιο για τις συνθήκες κράτησης στα ψυχιατρικά άσυλα, κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα στη Ρωσία, ο αναγνώστης θα εκπλαγεί, γιατί ανεξαρτήτως των περιπτώσεων των νοσηλευομένων, που όντως νοσούν, θα διαπιστώσει ότι ως 'τρελοί', αντιμετωπίζονται και περιορίζονται σε καθεστώς εγκλεισμού, ακόμα και άνθρωποι με κάποιες ιδιαιτερότητες, άνθρωποι που απέχουν από το μέσο όρο σκέψης, που διαφέρουν στον τρόπο θέασης της κοινωνικής πραγματικότητας του καιρού τους...

Ο Αντρέι Εφίμιτς, κάποια στιγμή θα αρχίσει να συνδιαλέγεται με τον Ιβάν Ντμήτριτς, έναν από τους ασθενείς του θαλάμου με τον αριθμό 6, που του κάνει ιδιαίτερη εντύπωση, και τα πράγματα θα πάρουν μια απρόσμενη τροπή, ενώ οι αλλοτινοί 'φίλοι' του γιατρού θα αποδειχτούν οι μεγαλύτεροι δήμιοί του. 

Υπάρχει μια πρόδηλη συνωμοσιολογία στη νουβέλα αυτή του Άντον Τσέχοφ, τέτοια που φέρνει στο νου την κριτική του Γιούργκεν Χάμπερμας για την ανάπτυξη της έννοιας της δημόσιας σφαίρας, η οποία αναδύθηκε στην Ευρώπη το 18ο αιώνα. Η εμφάνιση της δημόσιας σφαίρας, αντικατέστησε την αναπαραστατική κουλτούρα που προϋπήρχε (σαν απόηχος του φεουδαρχικού κατεστημένου), σύμφωνα με την οποία, η κάθε πλευρά επιχειρούσε να αναπαραστήσει τον εαυτό της στο κοινό, με διάθεση απόλυτης κυριαρχίας στους υποτελείς. Σιγά σιγά, η ανάπτυξη της δημόσιας σφαίρας, προέκυψε σαν ένας χώρος αυτόνομος, εκτός της κρατικής εξουσίας, συμπλέοντας χρονικά με την εκάστοτε εξουσία, διατηρώντας ωστόσο πάντοτε ανεξάρτητο χαρακτήρα. Τα άτομα, διέθεταν τη δυνατότητα να ανταλλάσσουν απόψεις και γνώμες ελεύθερα. Φαίνεται εδώ, ότι στη Ρωσία της εποχής του Τσέχοφ, το φεουδαρχικό κατάλοιπο της αναπαραστατικής κουλτούρας, παρέμεινε ισχυρό ακόμα και κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, και αργότερα...Η εποχή ανάπτυξης της δημόσιας σφαίρας, μοιάζει να μην εμφανίστηκε ποτέ...

Τί άλλο να συμπεράνει άλλωστε κανείς, όταν για ασήμαντη αφορμή, οποιοσδήποτε απέχει από το μέσο όρο, κινδυνεύει να στιγματιστεί και να χαρακτηριστεί 'τρελός', με απόλυτη τιμωρία τον εγκλεισμό του σε ψυχιατρικά άσυλα;

''...Προς τί τα κέντρα του εγκεφάλου, οι έλικες, προς τί η όραση, ο λόγος, η αυτοσυνείδηση, η μεγαλοφυία, αν πρόκειται όλα αυτά να επιστρέψουν στο χώμα και τελικά να παγώσουν μαζί με το φλοιό της γης, κι ύστερα να περιφέρονται επί εκατομμύρια χρόνια, μαζί με τη γήινη σφαίρα, χωρίς νόημα και σκοπό, γύρω από τον ήλιο; Μπορούσε κάλλιστα να παγώσει η γη και να περιφέρεται χωρίς να ανασυρθεί από την ανυπαρξία ο άνθρωπος, με το ανώτερο, σχεδόν θεικό μυαλό, μόνο και μόνο-λες και κάποιος θέλει να τον ειρωνευτεί και να τον χλευάσει-για να μεταβληθεί σε λίγο σε λάσπη.

Η εναλλαγή της ύλης! Μα μόνο ένας δειλός θα μπορούσε να παρηγορηθεί μ'αυτό το υποκατάστατο της αθανασίας! Οι μη συνειδητές διεργασίες που γίνονται στη φύση, είναι κατώτερες κι απ'την ανθρώπινη ανοησία, γιατί στην ανοησία υπάρχει, όπως και να το κάνεις, κάποια συνείδηση, κάποια θέληση, ενώ στις διεργασίες δεν υπάρχει απολύτως τίποτα. Μόνο ένας δειλός, που υπερισχύει μέσα του ο τρόμος του θανάτου, μόνο αυτός που έχασε την αξιοπρέπειά του, μπορεί να παρηγορηθεί  με τη σκέψη πως το κορμί του θα ζήσει με τον καιρό σ'ένα χόρτο , σε μια πέτρα, σε ένα βάτραχο...Το να βλέπεις την αθανασία σου στην εναλλαγή της ύλης, είναι το ίδιο παράλογο, όσο και το να προφητεύεις ένα λαμπρό μέλλον σε μια θήκη, ενώ έχει σπάσει κι έχει γίνει άχρηστο το ακριβό βιολί...''