Ανν Πάτσετ: Το Ολλανδέζικο Σπίτι, εκδόσεις Δώμα

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Το "Ολλανδέζικο Σπίτι" της Ann Patchett, που κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ το 2020, είναι ίσως το πιο πολυσυζητημένο πόνημα της Αμερικανίδας συγγραφέως, ίσως περισσότερο και από το Bel Canto της. Μέσα σε αυτό, εξιστορεί τη ζωή μίας οικογένειας που διαλύθηκε κάτω από το βάρος του Ολλανδέζικου Σπιτιού, το οποίο δεν έχει καμία ομοιότητα με την ολλανδική αρχιτεκτονική, όμως αποκαλείται έτσι λόγω των πρώτων του αγοραστών των Βαν Χουμπέικ που ήταν Ολλανδοί. Δύο παιδιά εξορίζονται από το σπίτι τους μετά το θάνατο του πατέρα τους και την πρότερη φυγή της μητέρας τους, όταν η τελευταία σύζυγος του πατέρα τους αποκτά την πλήρη ιδιοκτησία του περίεργου αυτού οικοδομήματος.

 Στο άρθρο της Εύας Στάμου που κυκλοφόρησε στο προτελευταίο τεύχος του Athens Review of Books με τίτλο "Υβριδικές Ταυτότητες" και αφορά στο έργο της Ann Patchett, αναφέρονται δύο βασικά σημεία ως προς το Ολλανδέζικο Σπίτι, με τα οποία διαφωνώ. Αναφέρεται αφενός ότι το θέμα που θίγει η Ann Patchett δεν είναι πρωτότυπο αλλά προκαλεί ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζει τα γεγονότα. 

Η άποψή μου είναι ότι η εξιστόρηση του Ντάνι (αδελφού της Μέιβ και ένα απο τα δύο εξόριστα από το Ολλανδέζικο Σπίτι αδέλφια), και η αναφορά του στην αδελφή του Μέιβ με τρόπο που να την καθιστά ουσιαστικά το κυρίαρχο πρόσωπο της αφήγησης, αποδίδοντας στη στωικότητα του χαρακτήρα της σχεδόν μυθική διάσταση, αποτελεί μία θεματική που σπάνια συναντά κανείς σε σύγχρονη μυθιστοριογραφία. Η ανάλυση του εσωτερικού κόσμου των ανθρώπων μέσα από τα οικογενεικά τους βιώματα, ίσως είναι κάτι που αναφέρεται τακτικά σε άρθρα ψυχαναλυτικής φύσεως που κυκλοφορούν με τη σέσουλα, όμως όχι και σε ένα σύγχρονο καλό μυθιστόρημα. Τα δύο παιδιά -ο Ντάνι και η Μέιβ-, επισκέπτονται συχνά στα κρυφά το σπίτι από το οποίο διώχθηκαν παράλογα, παρατηρώντας το μέσα από το αυτοκίνητό τους. Ουσιαστικά κοιτώντας από έξω, ατενίζουν τη χαμένη παιδική τους ηλικία, προσπαθώντας να βρουν απαντήσεις σε ερωτήματα που τους στοιχειώνουν ως ενήλικες. Η καθολική εκπαίδευση της Ann Patchett την οποία έλαβε στο καθολικό σχολείο όπου φοιτούσε στο Nashville του Tennessee, είναι απόλυτα διαφανής μέσα από τα στοιχεία που συνθέτουν το χαρακτήρα της ηρωίδας της, Μέιβ. Το ζήτημα που την απασχολεί έχει αρκετά στοιχεία βιωματικού χαρακτήρα, δεδομένου ότι οι γονείς της χώρισαν σε πολύ μικρή ηλικία, ωστόσο οι ομοιότητες με την αφήγησή της εξαντλούνται εκεί.

 Το δεύτερο στοιχείο στο οποίο αναφέρεται η Εύα Στάμου στην κριτική της, σχετίζεται με το γεγονός ότι το Ολλανδέζικο Σπίτι το οποίο είναι κατά κύριο λόγο ένα γυάλινο οίκημα θεατό στον εξω κόσμο, έχει αναφορές στο Πανοπτικόν του Bentham που ουσιαστικά αποτελεί ένα σχέδιο σωφρονιστικού ιδρύματος που σχεδιάστηκε από τον Άγγλό κοινωνιολόγο Bentham το 1785, με στόχο την πλήρη επίβλεψη των κρατουμένων ανά πάσα στιγμή. Δε θεωρώ ότι υπάρχει κάποια μεταφορά ως προς αυτό, παρά το γεγονός ότι η μητέρα των παιδιών απέδρασε από την οικογενειακή εστία για πάντα, βιώνοντας τη ζωή της στο υπερπολυτελές σπίτι που δεν είχε καμία συνάφεια με το χαρακτήρα και την προηγούμενη ζωή της οικογένειας, ως την προσωπική αβάσταχτη φυλακή της. Καταρχάς, το Ολλανδέζικο Σπίτι είναι γυάλινο και ορατό στον έξω κόσμο από πολλά σημεία του, όχι όμως από παντού. Υπάρχουν σημεία που δε φαίνονται στους έξω από αυτό, ακριβώς όπως τα "συρταράκια" που έχει κρυμμένα ο καθένας μέσα στην ψυχή του. Σε ένα μεγάλο βαθμό ωστόσο τα βιώματά μας γίνονται κάποια στιγμή ορατά στους άλλους, ακόμα κι αν δε γνωρίζουν την προσωπική μας διαδρομή. Το γυάλινο λοιπόν Ολλανδέζικο Σπίτι, περισσότερο συμβολίζει το παρελθόν των δύο παιδιών, που αντανακλάται στο παρόν και το μέλλον τους όπως το φως μέσα από το γυαλί. Αντανακλάται στις πράξεις και τις επιλογές τους, σαν μια παρακαταθήκη από την οποία ακόμα και όταν ξεφεύγουν αυτό συμβαίνει με τον τρόπο που προστάζουν και πάλι τα βιώματά τους. Το παρελθόν εμφανίζεται πάντα στο παρόν και γίνεται ορατό από τους ίδιους, σαν να το παρατηρούν από την απόσταση που παρατηρεί κάποιος ένα χώρο που κρύφτηκε πίσω από ένα διαχωριστικό τζάμι. Νομίζω αν υπάρχουν κάποιες αναφορές της Ann Patchett αυτές είναι περισσότερο κοινωνιολογικής φύσεως και αρκετά πιο συναφείς με τη θεωρία του Bourdieu, όπως αυτή αποτυπώνεται στη "Διάκριση" σύμφωνα με την οποία το παρελθόν παραμένει πάντα εκεί, ακόμα και όταν υπάρξει κοινωνική κινητικότητα. Και η οπτική αυτή μπορεί να γίνει αισθητή μέσα από τις ζωές όλων των ηρώων ξεχωριστά. Σε πολλά σημεία του έργου της Ann Patchett ο Pierre Bourdieu και η "Διάκρισή" του, ήρθε στο μυαλό μου, σαν το Ολλανδέζικο Σπίτι να αποτελεί μία λογοτεχνική εκδοχή του κοινωνικού θεωρήματος του κατά πολλούς "αιρετικού" κοινωνιολόγου. Το Ολλανδέζικο Σπίτι δεν είναι άδικα το πιο πολυσυζητημένο σύγχρονο μυθιστόρημα στις Η.Π.Α., και η Ann Patchett μέσα από τη γραφή της επιβεβαιώνει την επιρροή της από την κλασική λογοτεχνική παράδοση.